ئه‌و کاروانه به‌رده‌وامه. ئه‌و رێگایه ده‌بێ بڕۆین، باشتر له پێشوو. د. ئاسۆ حەسەن‌زادە
کاتی ناشتنی نه‌مامه قه‌ڵت‌وبڕکراوه‌کانی پلینۆمی دێموکڕات بوو؛ له‌نێو ئاپۆرای کتوپڕی رۆژی مه‌حشه‌ردا، هی هاوڕێیان و که‌سوکاری شه‌هیده‌کان که هێشتا پێیان وابوو خه‌ونێکی ناخۆش ده‌بینن، له‌ژێر ئه‌و ئاسمانه بێ‌خاوه‌نه‌ی شه‌مشه‌مه کوێره‌کان هه‌روا تێیدا ده‌خولانه‌وه؛ ئه‌مجار وێنه‌ی سووتماکی رووحی زیندووه‌کان له‌دم ئاگردانی کۆستی مردووه‌كان و قاشبوونی دڵه ئاشقه‌کان له‌ژێر تیغی چارۆک به‌سه‌رانی چاوچنۆکیان بۆ ئه‌رشیڤی غه‌در و تاوان تۆمار ده‌کرد.
شه‌هیده‌کان زۆر بوون؛ جه‌نازه‌یان یه‌ک له‌دوای یه‌ک ده‌هات. شۆفڵ بۆ هه‌ڵکه‌ندنی گڵکۆی زیاتر به‌نێوماندا هاتوچۆی ده‌کرد. ئه‌وه‌ی ده‌یکۆڵی عه‌رز نه‌بوو، هه‌ناوی ئێمه و خه‌ڵکی کۆیه بوو… نه‌تده‌زانی بچیه لای کێ و کێ بلاوێنیه‌وه. هه‌رگیز وته‌ی ئه‌و ژنه شه‌هیده‌م له‌بیر ناچێته‌وه که ئه‌گه‌ر به‌ده‌ست خۆی با ئاره‌زووی ده‌کرد هه‌ر ئه‌وساته شۆفڵه‌که له گۆڕی هاوسه‌ره‌که‌ی باوێ و که‌وچکێکی خۆڵ وه‌سه‌ر بکا، که‌چی له‌و دۆخه‌شدا هاوسه‌ر و منداڵی شه‌هیده‌کانی دیکه‌ی له‌بیر بوو و به منی گوت: بچۆ لای ئه‌وان، لای هه‌موویان…
برینه‌کان جارێ زۆر گه‌رم بوون، هێشتا شۆکی باوه‌ڕکردن جێی خۆی نه‌دابوو به ماته‌می قبووڵ کردن. له‌‌په‌نا واقیعی ته‌پوتۆز و شیوه‌ن و روخساره ژاکاوه‌کاندا جیهانێکی هاوته‌ریب زه‌ین و رووحی په‌لکێشی خۆی ده‌کرد، جیهانی ئارامی نه‌مری، جیهانێک که له‌ودا نیگای هێمن و بزه‌ی شه‌هیده‌کان له‌گه‌ڵ زایه‌ڵه‌ی ده‌نگی نه‌رم و پێکه‌نینیان ئاوێته‌ی یه‌ک ببوون و به‌و شتانه نه‌ده‌شه‌مزان. ته‌نیا شتێکی رێیان ده‌دا ئاوازی گۆرانییه‌ک بوو که هه‌ڵم گرتبوو ئه‌و پاییزه گوێی لێ بگرم..
فیلمی دوایین بیره‌وه‌ریم له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌ک له شه‌هیده‌کان به‌رده‌وام له مێشکمدا لێ ده‌درایه‌وه. شریته‌که شریتی مێژووش بوو. هی چاره‌نووسی حیزبی دێموکڕات، هی به‌شی کوردی رۆژهه‌ڵات. ئه‌و رۆژه‌ی منداڵیی خۆمم بیرکه‌وته‌وه که له قه‌ندیل گه‌وره‌کانیان له‌نێو هۆڵی قوتابخانه‌که‌ماندا کۆ کرده‌وه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌واڵێکی ناخۆشیان پێ بده‌ن. هاواری یه‌كده‌ست و ترسناکی خه‌ڵکه‌که وه‌ک هاڵاوی له‌پڕ و به‌تاوی گڕکانێکی شێت گه‌یشته ئاسمان: دوکتور قاسملوویان شه‌هید کردبوو. به‌ڵام دوکتور شەرەفکەندیشم له گۆڕستانی شه‌هیدان له ئه‌ستێرۆکان وه‌بیر هاته‌وه که چی گوت. بنه‌ماڵه‌ی شه‌هیدان و خه‌ڵکی کوردستان چاویان لێمان بوو. ده‌بوایه به‌هێز ده‌ربکه‌وین. ده‌بوایه سه‌ر هه‌ڵێنین. هه‌ژانه‌کان هه‌ڵگرین بۆ خه‌ڵوه‌تی ته‌نیاییمان.
ئه‌وه‌ی رۆژێک پێشتر رووی دابوو ئێمه‌ی هێنابۆوه نێوه‌ڕاستی مێژوو، رایکێشابووینه به‌رچاوی دنیا، گڕی له گیانی شۆڕشمان به‌ردابۆوه. به‌ڵام رووبه‌ڕووی شتێکی دیکه‌شی کردبووینه‌وه: مانای ژیان، بێ‌قانوونیی رۆیشتن له‌م دنیایه، ئاسانیی مه‌رگ. به‌تایبه‌تی بۆ ئه‌و شۆڕشگێڕانه‌ی له خه‌تی پێشه‌وه‌ی خۆڕاگری له به‌رامبه‌ر دڕنده‌ترین ئه‌هریمه‌نی جیهانی ئه‌مڕۆدا ماونه‌وه.
ته‌قینه‌وه‌ی شه‌وی یه‌ڵدام هاته‌وه یاد که بۆ جینایه‌تێکی له‌م چه‌شنه که پێشتر له‌نێوماندا رووی نه‌دابوو، لوتکه‌ی دڕنده‌یی ئه‌وده‌می کۆماری ئیسلامی بوو. وته‌ی پیره‌پیاوێکی ئه‌مازیغ له به‌یانییه‌کی زستانی غه‌ریبیدا له گوێمدا زرینگایه‌وه کە پێی گوتم: “به‌ربه‌رییه‌ت سنووری نیه. هه‌میشه پیلانی تاوانێکی تازه‌تر، جینایه‌تێکی گه‌وره‌تری له باخه‌ڵدایه”. ئه‌گه‌ر وایه ئامانج و ئیده‌ئاله‌کانی ئێمه چیان به‌سه‌ر دێ؟ گابریه‌ل گارسیا مارکێز هاته بن گوێم: به‌رده‌وام ده‌بین به‌ڵام نابێ بهێڵین ئه‌وان وه‌ک خۆیانمان لێ بکه‌ن.
“ئانتۆنی کوین”م بیر که‌وته‌وه که له رۆڵی عومه‌ر موختاردا له زمان باپیریه‌وه ده‌یگوت زه‌برێک که پشتت نه‌شکێنێ، به‌هێزترت ده‌کا. شه‌هیده‌کان ده‌ست و چاومان بوون. به رۆیشتنی له‌پڕ و به‌كۆمه‌ڵیان، سه‌رباری ئه‌و هه‌موو زام و ئازاره، باری سه‌رشانی هه‌مووشمان قورستر ببوو. ده‌بوایه ئه‌ستونده‌کی تاوڵی خه‌باتمان سه‌رله‌نوێ راست بکه‌ینه‌وه، خۆمان رێک بخه‌ینه‌وه، زامه‌کان ساڕێژ بکه‌ین، ده‌نگمان بگه‌یه‌نینه دنیا، کاری به‌جێماوی شه‌هیده‌کان درێژه بده‌ین، گوڵه رۆز و نه‌مامه‌کان بچه‌قێنینه‌وه، کتێبه‌کان بته‌کێنین، …
ده‌مزانی هه‌موو ئه‌وانه ده‌كه‌ین. ده‌مزانی له‌و تاقیکارییه قورسه ده‌رده‌چین.
ده‌شمزانی که هیچ شتێک داغی سه‌ر دڵی بنه‌ماڵه‌ی شه‌هیده‌کان سووک ناکا مه‌گه‌ر یه‌كبوون، مه‌گه‌ر درێژه‌دانی رێگای شه‌هیدان هه‌تا سه‌رکه‌وتن. قه‌ت ئه‌و ساته‌م له‌بیر ناچێ که چه‌ند رۆژ دواتر که له کۆنفرانسێکی رۆژنامه‌وانی ده‌گه‌ڕاینه‌وه هاوڕێی په‌نا ده‌ستم هه‌واڵه‌كانی سه‌رکه‌وتنی مانگرتنی گشتیی رۆژهه‌ڵاتی پێدام. ئه‌مجار له خۆشیان گریاین. که گه‌یشتمه‌وه بیستم هاوسه‌ری شه‌هیده‌که‌ش بۆ یه‌که‌م جار له‌دوای رووخانی ماڵی به‌خته‌وه‌ریی، دڵی خۆش ببوو، پێکه‌نیبوو.
ئه‌و کاروانه به‌رده‌وامه. ئه‌و رێگایه ده‌بێ بڕۆین، باشتر له پێشوو. له‌به‌ر رووحی چارده گوڵی په‌ڕپه‌ڕبووی قه‌ڵا، له‌به‌ر دایکی ڕامین و دوو شه‌هیده‌که‌ی فێرگه، له‌به‌ر ده‌سته چکۆله‌کانی “وه‌نه‌وشه”، له‌به‌ر چاوه گه‌شه‌کانی “ژیوار”، له‌به‌ر ئاینده‌ی “بانه”…
**
هاوار بکه هۆ وڵاتی گیان به‌خشین
ئه‌ی خاکی شه‌که‌ت
خاکی سوور نه‌خشین
شه‌وی هه‌نیسک و
له شه‌قه‌ی باڵدانی په‌ڕه‌سێلکانه
کوا له کوێیه ماڵی هاوخه‌م
قورگی شێعرم پڕی گریانه
له‌و هه‌مووه تیرباران و سێداره
له‌و هه‌موو فرمێسک و مه‌ینه‌ت و ئازاره
ئه‌و هه‌موو ئاشقه‌ی له خوێندا خه‌وتوو
نه‌ڕه‌ت نابیسم خاکی نه‌سره‌وتوو
خاکی ژولیانی گوڵ و قاتی و په‌تا
نیشتمانی نوقمی پرسه و مه‌رگ و به‌ڵا
شه‌وی یاران
شه‌وی زیندان و وێرانی
شه‌وی شه‌هید بوونی هاوڕێیانی
ژین و رووناکی و جوانی
(وه‌رگێڕانم له شێعری ایرج جنتی عطائی)