نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: ململانێ مێژووییەکان، بڕیارە سیاسییەکان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان. حەسەن قارەمانی

نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: ململانێ مێژووییەکان، بڕیارە سیاسییەکان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان. حەسەن قارەمانی
ڕۆژهه ڵاتی ناوه ڕاست له به ڕده م گۆڕانکارییه کاندایه که ده توانێت دیمه نه سیاسییه که ی دابڕێژێته وه و ئه م گۆڕانکاریانه له ئاوێته یه کی ئاڵۆزی ململانێی خاکی و بڕیاری سیاسی و په یوه ندییه نێوده وڵه تییه کانه وه سه ڕهه ڵده ن . ململانێ مێژووییەکان و ناکۆکییە خاکییەکان لە مێژە ناوەندی داینامیکی و گەشەسەندنی ناوچەکە بوون.
لەم شەڕەدا سێ خاڵی سەرەکی گرنگن !
١. ململانێی خاکی: ململانێی مێژوویی و شەڕەکان بۆ خاک!
ململانێی خاکی دەیان ساڵە تایبەتمەندی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە و یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی ناسەقامگیری ناوچەکە بووە. لە ناکۆکی سنوورەکانەوە تا دەگاتە ناکۆکی مێژوویی، ئەم ململانێیانە کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان گەلان و شێوەی نەخشەی سیاسی هەبووە.مێژووی ناوچەکە پڕ بووە لە ململانێی خاکی و ململانێی مێژوویی. نموونەی وەک ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین و ناکۆکییەکانی دیکەی خاکی.مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ململانێی درێژخایەن و گرژیی خاکی دەناسرێتەوە. پرسیارێکی سەرەکی ئەوەیە کە هەرێم چۆن دەتوانێت بەسەر ئەو بارگرانییە مێژوویانەدا زاڵ بێت بۆ ئەوەی داهاتوویەکی سەقامگیرتر دروست بکات. بۆ نموونە ململانێی دێرینی ئیسرائیل و فەلەستین برینی قوڵ و ناسەقامگیری دروست کردووە. چۆن دەتوانرێت ئەم ململانێ مێژووییانە چارەسەر بکرێن بۆ داهاتوویەکی ئارام ؟ هەر لە ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە تا دامەزراندنی دەوڵەتە نەتەوەییە مۆدێرنەکان. بۆ نموونە ۆ کاریگەرییەکانی ڕێککەوتنی سایکس-پیکۆ و کاریگەرییەکانی لەسەر سنوورەکانی ناوچەکە .

٢. بڕیار و ستراتیژییەکانی سیاسییەکان!
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕەپانێک بووە بۆ یارییەکانی دەسەڵاتی جیهانی و بەرژەوەندییە جیۆپۆلیتیکییەکان. زلهێزەکانی وەک ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت لە سەردەمی جەنگی سارددا چۆن ڕکابەرییەکانیان کاریگەری لەسەر ناوچەکە هەبووە. جگە لەوەش ڕۆڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سیاسەتی جیهانی ئەمڕۆدا و کاریگەرییەکانی لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان.
گۆڕانکارییە سیاسییەکان و بڕیارە ستراتیژییەکان ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوە لە گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگێڕن. ئیدارەی ئێستای بایدن کە سەرەتا هەوڵی هێنانەدی سەقامگیری و ئارامی بۆ ناوچەکەی دەدا، دوای ڕووداوەکانی ئەم دواییە ڕووبەڕووی ئاستەنگ بووەتەوە. هەر لە دانوستان لەگەڵ ئێران تا هەوڵدان بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئیسرائیل و سعودیە، ئیدارەی سعودیە ڕووبەڕووی واقیعێکی ئاڵۆز دەبێتەوە کە پێویستی بە وەڵامدانەوەی ستراتیجی خێرا هەیە.
٣. پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان: دیپلۆماسی.
پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ڕۆڵی ئەمریکا وەک ئەکتەرێکی جیهانی و پاڵپشتیکردنی لە ئیسرائیل.
پەرەسەندنی ڕووداوەکانی دوای ٧ی ئۆکتۆبەر بە ڕوونی ئەو دۆخە ئاڵۆزە نیشان دەدات. دیپلۆماسی و هەوڵە سیاسییەکان ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕن لە داڕشتنی داهاتووی هەرێم. توانای ئەنجامدانی دانوستانی سەرکەوتوو و بنیاتنانی چارەسەری سیاسی بەردەوام ناوەندییە بۆ گەیشتن بە سەقامگیری. بۆ نموونه پڕۆسه یه کی دیپلۆماسی سه ڕکه وتوو له نێوان ئه کته ڕه جیاوازه کانی ناوچه .
گۆڕانی نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە شیکردنەوەی ورد و کردەوەی ستراتیژی هەیە. نەخشەی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست مۆزایکێکە لە ململانێ مێژووییەکان و بڕیاری سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان.
ململانێکانی خاکی دەیان ساڵە خۆی لە پەیکەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تواوەتەوە .لە ململانێ سنوورییە درێژخایەنەکانەوە تا دەگاتە ململانێی مێژوویی ڕەگداکوتاو، ئەم پێکدادانانە نەک هەر پەیوەندییەکانی نێوان گەلانیان لە قاڵب داوە بەڵکو دیمەنی سیاسیشیان لە قاڵب داوە. بابەتێکی ناوەندی کە پێویستی بە گرنگیدانێکی تایبەت هەیە ئەوەیە کە چۆن هەرێم خۆی لە بارگرانییە قورسەکانی ململانێ مێژووییەکان ڕزگار بکات بۆ ئەوەی داهاتوویەکی سەقامگیرتر دروست بکات. نموونەی ململانێی درێژخایەنی ئیسرائیل و فەلەستین، ئەم ناکۆکییە مێژووییانە برینیان دروستکردووە و بووەتە هۆی ناسەقامگیری. چارەسەرکردنی ئەم ململانێیانە بۆ دروستکردنی کەشوهەوای ئاشتی و هاوکاری زۆر گرنگ دەبێت. لە ڕووی مێژووییەوە کێشەکان بۆ دوور و درێژ دەگەڕێنەوە دواوە، لە ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە تا دامەزراندنی دەوڵەتە نەتەوەییە مۆدێرنەکان. نموونەیەکی ڕوونی ئەمەش کاریگەریی ڕێککەوتنی سایکس پیکۆیە لەسەر سنوورەکانی هەرێم و پاشهاتەکانی. ئەم ڕێککەوتنە کە هێڵە کولتووری و نەتەوەییەکانی بڕیوە، میراتێکی ململانێ و گرژیی بەجێهێشتووە .مرۆڤ بۆ تێگەیشتن لە دیمەنە جیۆپۆلەتیکییە ئاڵۆزەکانی ئەمڕۆ، دەبێت ڕیشەی ململانێ مێژووییەکان شیبکاتەوە و چۆن ناوچەکەیان لە قاڵب داوە. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنیا بە ڕووبەڕووبوونەوە و چارەسەرکردنی ئەو گرژییە خاکییانە دەتوانێت داهاتوویەکی ئاشتی و سەقامگیری و هاوکاری دروست بکات.
سەرنجەکانی کۆتایی:
بە کورتی ڕووداوەکانی دوای ٧ی ئۆکتۆبەر ئاماژەیەکی ڕوونن بۆ ململانێی بەردەوامی نێوان زلهێزەکان و هاوپەیمانەکانیان. ئەم ململانێیە چۆن گەشە دەکات و ئەکتەرە جیاوازەکان چ ڕۆڵێک دەگێڕن، نادیارە. سەردەمی نائارامی جیهانی و ناسەقامگیری سیاسییە، کە چارەسەرکردنی ململانێکان پێویستی بە وریایی و دیپلۆماسی و هەوڵێکی یەکگرتووی نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاشتی و سەقامگیری.
کورد و دەرفەتەکان لە قەیرانەکەدا:
لەم تێکەڵاوی ڕووداو و گوشارە جیهانییەدا، کوردیش کاریگەری لەسەرە. ستراتیژێکی سەرکەوتوو پێویستی بە ڕوانگەیەکی هۆشیارانە هەیە بۆ پێشهاتەکان، کە کورد بتوانێت بە ئاوە ئاڵۆزەکاندا بڕوات و سوود لەو دەرفەتانە وەربگرێت کە ڕەنگە سەرهەڵبدات. پێویستە کورد یەکگرتوو بێت و کێشە ناوخۆییەکان پشتگوێ بخات و چالاکانە بەشداری خەباتی بەردەوامی بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە ناوچەکەدا بکات.