بێزاربوون : حه‌مید عه‌زیز
مرۆڤه‌کان به‌سروشتی خۆیان زوو له‌هه‌ر شتێکی ژیانیی بێزار ده‌بن و حه‌ز به‌گۆڕینی ده‌که‌ن ئه‌مه کارێکی زۆر ئاسایی یه چونکه مرۆڤ خاوه‌نی هزرو هۆش‌و نوێکاری و به‌ره‌و پێشچونه بۆ ژیانی باشتر بۆیه ژیانی سه‌ده‌یه‌کی مرۆڤایه‌تی جیاوازه له‌سه‌ده‌یه‌کی تری له‌هه‌موو بواره‌کانی ژیاندا .
که‌واته به‌م هاوکێشه‌یه‌دا ده‌زانین که‌سروشتی مرۆڤه‌کان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خاوه‌ن عه‌قڵ و هۆشن ده‌بێت حه‌ز به‌گۆڕانکاری و ژیانی باشتر بکه‌ن که‌واته هاوکێشه‌ی ژیان و ئه‌م شه‌رح و شیتاڵ کردنه ئه‌وه‌مان پێ ده‌ڵێت ئه‌وه‌ی نازانێت و هه‌ست به‌گۆڕانکاری ناکات نه‌زانه ئه‌وه‌ی ده‌زانێت و نایکات له‌و نه‌زانتره .
بێزاربوون جۆری زۆره‌و لێره‌دا ته‌نها به‌کورتی باسی دووجۆر بێزاربوون ده‌که‌ین که‌مرۆڤه‌کان ماندوده‌کات و کاردانه‌وه‌ی باش و خراپیان له‌لا دروست ده‌کات . ڕاسته بێزاربوون هه‌ستێکی قورس و ناخۆشه به‌ڵام بۆ میلله‌تێکی زیندوو کاردانه‌وه‌ی باش و شۆڕش و به‌رخۆدان به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت .
دوو جۆر بێزاربوون هه‌یه :
1/ بێزاربوونی سیاسی .
2/ بێزاربوونی کۆمه‌ڵایه‌تی .
بێزاربوونی سیاسی :
بێزاربوونی سیاسی بریتی یه له‌کارو کاردانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتێکی نادادپه‌روه‌رو نایه‌کسان و خێڵه‌کی به‌رامبه‌ر نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆی ده‌یکات که‌ئه‌مه کاره‌سات و ماڵوێرانی له‌گه‌ڵ خۆیدا دروست ده‌کات و له‌دواییدا شۆڕش و گۆڕانکاری به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت . ئه‌م جۆره فه‌رمانڕه‌وایه‌ی که‌بێزاریی سیاسی دروست ده‌کات فه‌رمانڕه‌وای نافه‌رمانڕه‌وان و نادادپه‌روه‌رو نایه‌کسان و شێوه ده‌سه‌ڵاتی ئوستوقڕاتی سه‌رمایه‌داریی نه‌خوێنده‌واری مۆدێل کۆنن . ئه‌وه‌ی شایانی باسه که‌له‌م جۆره ده‌سه‌ڵاته‌دا هه‌یه‌و بێزاربوون دروست ده‌کات گوێنه‌دانه به‌هیچ داواکاری و ئازارو مه‌ینه‌تیه‌کانی میلله‌ته‌که‌یان و گرنگی پێ نه‌دان و بێ باکیی له‌هه‌موو ئه‌و ڕه‌فتاره نامرۆییانه‌ی که‌ده‌یکه‌ن به‌رامبه‌ر نه‌ته‌وه‌که‌یان . نمونه‌ی ئه‌و جۆره حوکمه‌تانه له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناویندا بوونیان زۆره‌و له‌وڵاته عاره‌بی یه دواکه‌وتووه‌کاندا هه‌یه‌و ئێستاش له‌کوردستانی باشوردا بۆماوه‌ی 22 ساڵه ئه‌و سیستمه کۆن و نه‌خوازراوه هه‌یه‌و په‌یڕه‌و ده‌کرێت و بێزاربوونێکی زۆری سیاسی له‌و نیشتمانه‌دا دروست کردوه نزیکه‌ی یه‌ک ملیۆن گه‌نجی ئه‌و وڵاته ڕۆیشتوونه‌ته ده‌ره‌وه‌ی کوردستان و په‌نایان بۆ وڵاتانی ده‌ره‌وه بردوه بۆ ئازادی و بژێوی ژیان که‌ئه‌مه‌ش سه‌رتۆپکی بێزاربوونه‌و به‌ڵگه‌ی ده‌سه‌ڵاتی خراپ و نادادپه‌روه‌ره‌و نزیکه‌ی له‌سه‌دا هه‌شتای خه‌ڵکی ئه‌م ده‌ڤه‌ره هه‌ژارو بێ ده‌ره‌تانن و به‌ڕاده‌یک جیاوازی چینایه‌تی هه‌یه که‌له‌سه‌ده‌کانی یانزه‌شدا نه‌بووه ته‌نانه‌ت قوتابخانه‌و بازاڕو نه‌خۆشخانه‌ی هه‌ژاران و ده‌وڵه‌مه‌ندان جیاوازه ته‌نانه‌ت باخ و ڤێلاو خانوه فیرعه‌ونیه‌کانیان له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێشدا جیاوازه‌و .. هتد . ئه‌و سیستمه‌ی له‌کوردستانی باشور به‌ڕێوه ده‌چێت هێنده کۆن و به‌سه‌رچوه له‌سه‌ده‌کانی ناوه‌ڕاستیشدا په‌یڕه‌و نه‌کراوه ته‌نها له‌سه‌رده‌می کۆمۆنی سه‌ره‌تاییداو و زیاتر له‌ده سه‌ده پێشترو له‌سه‌ده‌ی یانزه‌دا ئه‌م سیستمی کوردستانی باشوره په‌یڕه‌و کراوه که‌ئه‌ویش به‌شه ویراسی یه‌که‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌دا په‌یڕه‌و کراوه چونکه به‌شه کۆمپانیاو سه‌رمایه‌داریه‌که‌ی بوونی نه‌بووه چونکه ده‌وڵه‌مه‌ندی کوردستان 250 جار هێنده‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی ئێستای ئه‌وروپای ڕۆژئاوایه ده‌بێت چه‌نده ده‌وڵه‌مه‌ندتر بێت وه‌کو له‌سه‌رده‌می کۆنیاندا به‌دڵنیایی یه‌وه ده‌یڵێم هیچ حاسیبه‌یه‌ک ناتوانێت ژماردنی بۆ بکات . له‌کوردستانی باشوردا سیستمی پشتاوپشت و ویراسی په‌یڕه‌و ده‌کرێت له‌ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانڕه‌واییدا که‌ئه‌مه جێگه‌ی شه‌رم و نه‌نگی یه له‌م سه‌رده‌می مه‌ده‌نیه‌ت و عه‌وله‌مه‌و گلۆبالیزمه‌دا له‌م سه‌رده‌می جیهانگیریه‌دا ئه‌م جۆره ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانڕه‌وایی یه که‌زۆر مایه‌ی بێزاربوون و کاردانه‌وه‌ی زۆری خه‌ڵکیی لێده‌که‌وێته‌وه ئه‌نجامه‌که‌ی به‌مه‌رگی خۆیان کۆتاییان دێت چونکه مێژو شایه‌تحاڵی هه‌موو سه‌رده‌مه‌کانه بۆ ئامۆژگاری و په‌ند وه‌رگرتن و خۆچاککردن که‌وه‌کو ئه‌مانه نه‌بین ( هیتله‌ر ، سه‌دام ، مۆسۆلۆنی ، شاوشیسکۆو .. هتد ) .
* بێزاربوونی کۆمه‌ڵایه‌تی :
بێزاربوونی کۆمه‌ڵایه‌تی کاردانه‌وه‌یه له‌ده‌رئه‌نجامی کارێکی نه‌شیاو یان وشه‌یه‌کی نه‌خوازراو یان کردارێکی ناشرین به‌رامبه‌ر تۆ دروست ده‌بێت بۆیه هه‌ستی به‌گژاچونه‌وه‌ی کارێکی پێچه‌وانه‌ی خواستی تۆیه یان له‌شوێن و کاتێکی نه‌گونجاودا وشه‌یه‌کی ناخۆش و نه‌خوازراو ڕوده‌کاته تۆو سه‌رودڵت ده‌گرێت و باره‌که یان ده‌وروبه‌ره‌که به‌دڵی تۆو به‌حه‌زی تۆ نابێت یان له‌کارێکی ناڕه‌وای ئازارده‌ردا ئه‌و هه‌ستی بێزاربوونه دروست ده‌بێت و ده‌بێته ناڕه‌زایی و هه‌ستی ناڕه‌حه‌تی و .. هتد .
بێزاربوون چه‌شنی زۆره‌و یه‌کێک له‌هه‌ره سه‌ره‌کیه‌کانی بێزاربوونی سیاسی یه به‌رامبه‌ر ناڕه‌وایی و نایه‌کسانی که‌له‌سه‌ره‌وه‌ی وتاره‌که‌دا باسمان کرد بۆیه بێزاربوون کاردانه‌وه‌ی سیاسی یه له‌کاری ناڕه‌وای ده‌سه‌ڵات و حوکمه‌تدا به‌رامبه‌ر به‌میلله‌ت که‌ئه‌وه ده‌بێته مایه‌ی بێزاریی هه‌موو خه‌ڵکه‌که‌و هه‌میشه ئه‌و وڵاته پڕه له‌نادادپه‌روه‌ری کۆمه‌ڵایه‌تی و نایه‌کسانی و جیاوازی چینایه‌تی بۆیه بێزاربوون له‌و ده‌سه‌ڵات و حوکمه‌ته دروست ده‌بێت و ئه‌نجامی ئه‌و بێزاربوونه‌ش شۆڕش و به‌رخۆدان دروست ده‌بێت هه‌روه‌کو له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و به‌تایبه‌ت وڵاته عاره‌بیه‌کان و کوردستان که‌به‌سیستمی حوکومڕانی ویراسی و پشتاوپشت ده‌چێت به‌ڕێوه که‌ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ سیستمی نوێی مه‌ده‌نیه‌ت و ئه‌م سه‌رده‌می گلۆبالیزمه‌دا ناگونجێت و نابێت و سه‌رده‌می قوتاع و ده‌ره‌به‌گایه‌تی و موختارو ئاغامان بۆ زیندو ده‌کاته‌وه که‌له‌کۆنیدا جێگه‌ی شه‌رمه .
یه‌کێکیتر له‌بێزاربوونه سیاسیه‌کانی خه‌ڵکیی کوردستان به‌رامبه‌ر حوکمه‌تی ناسیاسی یه ئه‌وه‌یه که‌ڕای جیاواز قه‌ده‌غه‌یه‌و ڕۆژنامه‌نووس زیندانی ده‌کرێت و ده‌کوژرێت که‌ئه‌مه له‌کوردستانی باشووردا ڕویداو نمونه‌ی ئه‌و ڕۆژنامه‌نووسانه‌ی که‌تیرۆر کراون سۆرانی مامه حه‌مه‌و زه‌رده‌شت عوسمان و دکتۆر ستارو هه‌زارانی تریش که‌له‌زیندانه‌کاندان یان بێ سه‌رو شوێنن .
بێزاربوونی دوه‌میش که‌ئه‌ویش هه‌ر گرنگی خۆی هه‌یه بێزاربوونی کۆمه‌ڵاتی یه که‌یه‌کێکی تره له‌و جۆره بێزاریانه‌ی که‌بۆ گیانه‌وه‌ران دروست ده‌بن و به‌تایبه‌ت بۆ مرۆڤه‌کان زیاتر و بۆ گیانله‌به‌رانی دیکه که‌متر چونکه وه‌کو وتمان بێزاربوون کاردانه‌وه‌و هه‌سته بۆیه ئه‌و جۆره هه‌سته له‌ئاژه‌ڵاندا که‌متره وه‌کو له‌مرۆڤه‌کاندا هه‌یه .
بێزاربوون له‌هه‌ستی گیانه‌وه‌رانه‌وه دروست ده‌بێت و ئه‌نجامی کارێکی نابه‌دڵ یان پێچه‌وانه‌ی خواستی تۆ یان نه‌کردنی کارێک به‌پێچه‌وانه‌ی حه‌زی تۆیه . ئه‌م هه‌ستی بێزاربوونه له‌هه‌موو گیانه‌وه‌راندا هه‌یه‌و له‌هه‌سته‌وه‌ره‌کانداو به‌تایبه‌ت زیاتر له‌مرۆڤه‌کاندا هه‌یه به‌هۆی دوو هۆوه :
1/ مرۆڤه‌کان خاوه‌نی عه‌قڵن : بۆیه بێزاربوون و ناڕه‌زایه‌تی لای خاوه‌ن عه‌قڵ زوتر دروست ده‌بێت چونکه عه‌قڵ واتای هۆش و هزر ئه‌مه‌ش زوتر واده‌کات خاوه‌ن هزره‌کان زوتر هه‌ست به‌خۆشی و ناخۆشی بکه‌ن و زوتر بێزار ببن یان زوتر دڵخۆش ببن .
2/ مرۆڤه‌کان خاوه‌نی زمانن : زمان خۆی باشترین ئامێری گه‌یاندن و لێک تێگه‌یشتنه له‌نێوان مرۆڤه‌کاندا هه‌روه‌کو چۆن پێکه‌وه ژیان دروست ده‌کات ئاواش جیابونه‌وه‌و دورکه‌وتنه‌وه دروست ده‌کات چونکه وه‌سیله‌ی زمان هه‌م شیرینه‌و هه‌م تاڵه به‌واتایه‌کی تر هه‌م بۆ کاری باشه‌و خۆشگوزه‌رانی و دڵخۆشی و کارئاسانی به‌کاردێت هه‌م زۆرجاریش ده‌بێته هۆی لێکترازان و دورکه‌وتنه‌وه چونکه جاری واهه‌یه مرۆڤه‌کان زمان و وشه‌کانیان ده‌بنه چه‌قۆو هه‌ستی یه‌کتری پێ بریندار ده‌که‌ن .
* بێزاربوونی گشتی :
خۆشه‌ویستی .. هاوڕێ یه‌تی .. په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان به‌گشتی و ژن و مێردایه‌تی به‌تایبه‌تی پێکه‌وه ژیانی دورودرێژ یه‌کترویستن و شته جوانه‌کانی نێوان مرۆڤه‌کان کاڵ ده‌کاته‌وه بۆیه ورده ورده هیچ نامێنێت که‌ئه‌و په‌یوه‌ندیه توندو تۆڵ بکات و خێزان و خۆشه‌ویستی و پێکه‌وه ژیان قورس ده‌بن و کێشه دروست ده‌که‌ن و پیرۆزیه‌کانی نێوان مرۆڤه‌کان به‌ره‌و نه‌مان ده‌ڕۆن . بۆیه له‌دوره‌وه که‌سانی زۆرت خۆشده‌وێن به‌ڵام که‌نزیکبوونه‌وه‌و تێکه‌ڵاوبوون دروست ده‌بێت په‌یوه‌ندیه‌که وه‌کو یه‌که‌م جار نامێنێت چونکه وشه به‌زمان ده‌وترێت و زمان و وشه‌ش چه‌نده دڵخۆشکه‌رن ده‌هێنده‌ش بریندارکه‌رن بێزارکه‌رن ئه‌مه‌و بێجگه له‌درۆو خیانه‌ت و شته ناشرینه‌کان له‌نزیکه‌وه‌و له‌ئه‌نجامی تێکه‌ڵاوبوون ده‌رده‌که‌ون . ده‌یانجار ئه‌و حاڵه‌ته‌مان به‌چاوی خۆمان دیووه که‌دوو مرۆڤ چه‌نده‌ها ساڵ له‌دوره‌وه عه‌شقی یه‌کتربوون و شه‌یداو خه‌مخۆری یه‌کتربوون به‌ڵام دوای ماوه‌یه‌کی که‌می پێکه‌وه ژیان جیابونه‌ته‌وه‌و ته‌نانه‌ت حاڵه‌ته‌که‌یشیان گه‌یشتۆته ڕاده‌ی ته‌ڵاق و دوژمنایه‌تیش .
مرۆڤه‌کان به‌سروشتی خۆیان زوو له‌هه‌ر شتێکی ژیانیی بێزار ده‌بن و حه‌ز به‌گۆڕینی ده‌که‌ن ئه‌مه کارێکی زۆر ئاسایی یه چونکه مرۆڤ خاوه‌نی هزرو هۆشه‌و نوێکاری و به‌ره‌و پێشچون بۆ ژیانی باش و باشتر ده‌بات . له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م هاوکێشه‌یه هه‌ر ژن و مێردێک ته‌مه‌نێکی زۆر به‌یه‌که‌وه بژین و بێ کێشه‌بن سروشتی نین و یان ئافره‌ته‌که په‌پوله‌یه یان پیاوه‌که زۆر گێل و نه‌فامه .
بێزاربوونێکی تری که‌سه‌کان که‌ئه‌ویش گرنگی خۆی هه‌یه‌و پێویسته چاره‌سه‌ری بۆ بدۆزرێته‌وه توڕه‌بونه که‌بێزاریه‌کی زۆر دروست ده‌کات . مرۆڤی توڕه په‌روه‌رده‌کردنه‌که‌ی لارو سه‌قه‌ته بۆیه واتای ڕێزو مرۆڤبوونیی خۆی نازانێت و دنیای هێمنی پێ نامۆیه به‌دڵنیایی یه‌وه ئه‌وه هه‌ڵه‌ی خۆی نی یه به‌ڵکو په‌روه‌ده‌کردنی ئه‌و مرۆڤه له‌منداڵی یه‌وه به‌هه‌ڵه هاتووه‌و دروست بووه کۆمه‌ڵگاو باوو باپیران لێی به‌رپرسیارن که‌زۆر ناپه‌روه‌رده‌یی بوون . ئه‌گه‌ر ژن بێت پیاو ناتوانێت په‌روه‌رده‌ی ته‌واوی بکات و ئه‌گه‌ر پیاو بێت ژن ناتوانێت برینی که‌م هه‌ستی یه‌که‌ی ساڕێژ بکات . که‌م ئاستی و به‌رزی مرۆڤه‌کان هۆش و زمانیانه ئه‌گه‌ر بێده‌نگ بن له‌دنیای به‌رینی گه‌وهه‌ردان و ئه‌گه‌ریش وته‌ی زۆری بێ واتایان کرد له‌که‌م هزری و ناته‌واوی بیریانه‌وه‌یه . که‌واته په‌روه‌رده پێش زانسته‌و زانستیش پێش ئاینه‌و ڕۆشنبیریش پێش هه‌موو شتێکی ژیانی یه چونکه خودای جوانی و میهره‌بانی مرۆڤی ڕۆح پاکی له‌لا مه‌به‌سته نه‌ک هاژو هوژو وتار خوێندنه‌وه‌ی خورافه‌و درۆ له‌پێناوی بژێوی ژیانی که‌سه‌کاندا وه‌کو مه‌لاو شێخ و سۆفی و .. هتد که‌نان به‌ئاین ده‌خۆن . قسه‌ی زۆری بێ کردار ته‌نها له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناویندا زۆره هه‌م پیاوه سیاسیه‌کانمان و هه‌م پیاوه دینداره‌کانمان ئه‌و ڕه‌فتاره‌یان هه‌یه که‌مرۆڤی درۆزن هه‌یه‌تی چونکه بازرگانی له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئاین و درۆ بنچینه به‌تاڵه له‌سیستمی مرۆییدا نابه‌جێ یه‌و له‌ئینه‌کانیشدا حه‌رامه . به‌ڕای من بێزاربوون که‌متر دروست ده‌بێت لای مرۆڤی کامڵ و ڕۆشنبیر بۆیه زۆر گرنگه له‌شتێک و بابه‌تێک تێبگه‌یت ئه‌وکات کاردانه‌وه‌ی خۆتت هه‌بێت بۆ نمونه : به‌خه‌ڵکیی بڵێ نیوه‌ی کۆمه‌ڵگا ناڕۆشن و بێ سه‌واده ناڕه‌حه‌تی له‌ناوچه‌وانیدا ده‌بارێت و توڕه‌ده‌بێت و هه‌ڵده‌چێت که‌چی بڵێ کۆمه‌ڵگا نیوه‌ی ڕۆشنفیکره زۆر خۆشحاڵ ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که‌ئه‌و دوو ده‌سته‌واژه‌یه یه‌ک واتایان هه‌یه . که‌واته که‌م وتن و زۆر کارکردن بنچینه‌ی دامه‌زراندنی کۆمه‌ڵگایه‌کی ته‌ندروسته‌و خوێندنه‌وه‌ی زۆرو گوێ گرتنی زۆریش ڕۆشنبیری ده‌به‌خشێت و کامڵ بوون دروست ده‌کات له‌ئه‌نجامی ئه‌م خۆڕۆشنبیرکردنه بێزاریی کۆمه‌ڵایه‌تی که‌م ده‌بێته‌وه‌و بێزاری سیاسی پتر ده‌بێت که‌ئه‌مه‌ش کارێکی باش و گۆڕانکاریه‌کی باشه .