وتووێژی له گه‌ڵ به‌رێز حاجی حوسێن حه‌دداد، سەبارەت بە شەهید مەلا ئاوارە
وتووێژی ماڵپه‌ری گیاره‌نگ له گه‌ڵ به‌رێز حاجی حوسێن حه‌دداد، یه‌کێک له تێکۆشه‌رانی دێرینی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران، سه‌باره‌ت به تێکۆشان و ڕۆڵی شه‌هید مه‌لا ئاواره
به‌رێز کاک حاجی حوسێن حه‌دداد، سه‌ره‌تا زۆر سوپاس بۆ ئه‌وه که به ده‌نگمانه‌وه هاتی که یادێک له یه‌کێک له تێکۆشه‌ره دێرین و ناوداره‌کانی بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازانه‌ی گه‌له‌که‌مان له ساڵانی 1346 و 1347ی هه‌تاوی واته شه‌هید مه‌لا ئه‌حمه‌د شڵماشی ناسراو به شه‌هید مه‌لا ئاواره بکه‌ینه‌وه.
و: منیش زۆر سوپاستان ده‌که‌م بۆ ئه‌و ئه‌رکه گرینگ و پڕ بایه‌خه‌ی که جه‌نابت پاش 38 ساڵ به سه‌ر شه‌هید کرانی ئه‌و نه‌مره دا خستووته ئه‌ستۆی خۆت، هیوادارم که منیش به نۆره‌ی خۆم بتوانم تیشک بخه‌مه سه‌ر به‌شێک له تێکۆشانی ئه‌و تێکۆشه‌ر و شۆڕه‌سواره هه‌رگیز نه‌مره‌ی گه‌له‌که‌مان.
پ: به‌رێز کاک حاجی حوسێن حه‌دداد مه‌لا ئاواره یه‌کێک له هه‌ڵسوڕێنه‌رانی جووڵانه‌وه‌ی ساڵانی 46 و 47ی هه‌تاویی بوو، جه‌نابت مه‌لا ئاواره‌ت چۆن ناسی و په‌یوه‌ندیت له گه‌ڵ ئه‌و نه‌مره چۆن بوو؟
و: به هۆی ئه‌وه‌ی ئیداره‌ی فه‌رهه‌نگ سه‌رپه‌رستی ئیداره‌ی ئه‌وقاف بوو، له كــاروبــاری مزگه‌وته‌كان و مه‌دره‌سه‌ی دینی واته (حوجره‌ی فه‌قێ) یان دا نه‌خشی‌هاوكاری هـه‌بوو، له ساڵانی1330تا 1338 چه‌ند مامۆستای«موسته‌عید» له لای عه‌للامه‌ی به ناوبانگی سهردهشت مه‌ڕحومی مامۆستا مه‌لا«عه‌لی‌قازی» ناسراو به« قازی‌عه‌لی سه‌رده‌شتی» ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تییان وه‌رگرت.
له‌و ساڵانه دا كه‌من له قوتابخانه ده‌رسم ده‌خوێند له كاتی ئیجازه‌دانی مه‌لایه‌كان دا له لایه‌ن ئیداره‌ی فه‌رهه‌نگ به هه‌موو قوتابیه‌كانی پۆلی4و5و6 ڕاده‌گــه‌یاندرا كه ده‌بێ به‌شداری ئه‌و ڕێ‌وڕه‌سمه بكه‌ن ئێمه‌ش له‌خوامان ده‌ویست.
به هۆی دۆستایه‌تی بنه‌ماڵه‌یی‌مان شادره‌وان جه‌نابی قازی زۆر سه‌ردانی باوكی ڕه‌حمه‌تیمی دهكرد و زۆریشی كاكم (كه‌ریم حه‌دداد) خۆش ده‌ویست، كاكم هاتووچۆی فه‌قێیه‌كانی دهكرد.
وام له بیره دوه‌م‌كه‌س كه‌ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی له‌لای جه‌نابی قازی وه‌رگرت به‌ڕێز مامۆستا مه‌لا«محه‌ممه‌د هه‌مه‌وند» ناسراو به مه‌لا (محه‌ممه‌د شڵماشی) بوو، من له‌حوجره‌ی مزگـه‌وتی سووری سـه‌رده‌شت (مزگه‌وتی جامیعه) و له داوه‌تی ئیجازه وه‌ر گرتنی مــامۆستا مه‌لا(محه‌ممه‌د) دا مه‌لا (ئه‌حمه‌د شڵماسی)م ناسی، دیاره ئه‌ویش هه‌ر له لای قازی‌ده‌یخوێند.
ساڵانی‌دوایی مه‌لا (ئه‌حمه‌د) ده‌ستی له‌خوێندن هه‌ڵگرت و له گــونده‌كانی ده‌وروبه‌ری شار معامه‌له‌ی دهكرد.
هاتووچۆی مه‌لا ئه‌حمه‌د بۆ گونده‌كان و هه‌ڵس‌وكه‌وتی له گه‌ڵ خه‌ڵك بوو به هۆی ئه‌وه ئاڵ‌وگۆڕێكی قوڵ له باری كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی‌یه‌وه له‌و مرۆڤه هه‌ڵسووڕ و گــه‌ل دۆسته‌دا پێك بێت، ساڵی1337ی هه‌تاوی منیان برد بۆ سه‌ربازی، ساڵی 1339 گه‌ڕامه‌وه هه‌ركاتێ مه‌لا ئه‌حمه‌د بهاتبایه سهردهشت سه‌ری ماڵ یا دوكانی ئێمه‌ی ده‌دا و له گه‌ڵ كاكم سـرت‌و خورتیان دهكرد.
پ: شه‌هید مه‌لا ئاواره ماوه‌یه‌ک له ناوچه‌ی سهردهشت دا خه‌ریکی کاری ڕۆژانه‌ی خۆی ده‌بێت و له پڕ بۆ ماوه‌یه‌کیش که‌س نازانێ که مه‌لا ئاواره چۆته کوێ و چی لێ به سه‌ر هاتووه، ئه‌گه‌ر جه‌نابت له‌و په‌یوه‌ندی‌یه دا زانیاریمان پێ بده‌ی، گه‌لێک سوپاست ده‌که‌م؟
و: دوای گه‌شه كردنی كومیته‌ی حیزبی له سهردهشت و ده‌وروبه‌ر له ساڵی1341 من به ئه‌ندامی كومیته‌ی حیزب هه‌ڵبژێردرام، شه‌هید ئاواره هاتووچۆی گه‌رمێنی دهكرد ماوێكی زۆر بوو ئاواره‌م نه‌دیتبوو، له هاوینی ئه‌و ساڵه دا ڕۆژێكیان له دوكانی ئاسنگه‌ری ئێمه په‌یدا بوو دوای چاك‌وچۆنی له گه‌ڵ كاكم چونه عه‌مباری دوكانه‌كه‌مان، دوای ماوهیهك مه‌لا ئه‌حمه‌د ڕۆیشت، له كاكمم پرسی ده‌مێكه مه‌لا ئه‌حمه‌د دیار نییه نه‌یگوت له‌كوێ بووه، كاكم گوتی ئه‌و ماوه باسی ئه‌وه‌مان دهكرد، ناوبراو له گه‌رمێن بووه، چۆته لای هاوڕێیانی حیزبی بۆ ئه‌وه‌ی بمێنیته‌وه، له به‌ر ئه‌وه‌ی نه‌یان ناسیوه وه‌ریان نه‌گرتووه و داوای ناساندنیان لێكردووه، هه‌ر ئێستا بڕۆوه ماڵێ و نامه‌یه‌كی بۆ بنووسه و وه‌كوو مرۆڤێكی دڵسۆز به هاوڕێیانی بناسێنه، ناوی نه‌هێنی‌و ژماره‌ی ڕه‌مزی من‌و خۆتی لێده و مۆری بكه و له ناو كلكی ته‌ورداسێكی بهاوێژه و كه مه‌لا ئه‌حمه‌د هاته‌وه ته‌سلیمی بكه، من ده‌م‌وده‌ست چومه‌وه ماڵ و نامه‌یه‌كم له‌مباره‌وه نووسی و ناوی نه‌هێنی‌و ژماره‌ی ڕه‌مزی كاكم و خۆمم لێدا و به مۆری كومیته مۆرم كرد و گه‌ڕامه‌وه دوكان و خستمه ناو كلكه ته‌ورداس، دوای ماوهیهك مه‌لا ئه‌حمه‌د هاته‌وه ته‌ورداسه‌كه‌م دایه ده‌ستی و ماڵئاوایی كرد و ڕۆیشت.
له نێوان ساڵانی 1342 تا 1346 زۆرجار كاكم بۆ ملاقاتی مه‌لا ئاواره ده‌چوو بۆ گونده‌كان جێگا مانه‌وه‌ی شه‌هید«ئاواره» زۆرتر له‌و ماڵانه بوو له گوندی «دیواڵان» له‌ماڵێ ڕحمانی حه‌مه‌ی وه‌تمان‌چاوشینی كه له گه‌ڵ ئاواره ئیعدام كرا له نه‌ڵاسێ له ماڵێ(خله كه‌چه‌ڵ) له واوان ماڵێ عهوڵای ساڵحی، له 
زێوه‌ی ماڵێ برایمی حه‌سه‌نی، له بوبانێ ماڵی حوسێن شه‌شه‌ی ناسراو به‌حوسێن‌شه‌یار، له هه‌رزنێ ماڵی‌حاجی برایمی حاجی، له بێتوش ماڵی میرزا حاجی، له گوندی بێژوێ ماڵی‌عومه‌ری خه‌یات و سه‌لیم پێخواس و عهوڵای مینایی و له ئه‌شكان ماڵی حه‌مه‌ی خاڵه باسی له زووڕان ماڵێ ئه‌حمه‌دی حه‌مه‌ی ئه‌مه‌ری له ده‌شتێ دیواڵان ماڵێ حاجی ڕه‌سوڵ برای حاجی‌عه‌لی هه‌وار سێمانی، ئه‌و ده‌م ده‌یانگوت برایم ئاغای به‌ریاجی و حاجی‌عه‌لی هه‌وار سێمانی ده‌رمانیان ناردۆته ماڵێ حاجی ڕه‌سول و بۆ مه‌لا ئاواره‌یان كردۆته ناو «كه‌لانان» دوای كه‌لانه خواردن به نیوه بێهۆشی گه‌یشتونه گوندی دیواڵان و له‌وێ گیراون و به هه‌لیكۆپته‌ر ناردراونه سهردهشت.
پ: شێوه‌ی کاری ته‌شکیلاتی و کۆمه‌ڵایه‌تی مه‌لا ئاواره له‌و سه‌رده‌مه دا له لایه‌ن جه‌نابته‌وه چۆن ده‌بیندرێ؟
و: دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی شه‌هید ئاواره بۆ دیوی گه‌رمێن، هه‌ر زۆر زوو ده‌ستی كرد به كاری ته‌شكیلاتی له ناوچه‌ی سهردهشت.
مه‌لا ئاواره یه‌كێك له كادر و مرۆڤه ده‌گمه‌نه‌كانی ناو حیزب بوو، له ناو جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك دا به هۆی خه‌ڵكی بوون و زمانپاراوی و كولتورناسی قه‌در و قوتبێكی زۆری له ناو هه‌ژاران و گوندنشینان دا هه‌بوو، شه‌هید مه‌لا ئاواره جگه له كاری حیزبی خۆی به كاری خه‌ڵكه‌وه ماندوو دهكرد، له هه‌ر گوندێك شه‌ڕوكێشه و نێوان‌ناخۆشی هه‌بوایه، خێرا مه‌لا ئاواره‌یان ئاگادار دهكرد و ئه‌و كێشانه‌ی به مه‌لا و ڕیش‌سپی و ئاغا و كوێخاكان چاره‌سه‌ر نه‌ده‌كرا، ئاواره به چاوپێكه‌وتن و ئامۆژگاری لا‌یه‌نه‌كان زۆر به ئاسانی چاره‌سه‌ری ده‌كردن چونكه بۆ خۆی ده‌رده‌كانی ده‌ناسین و هه‌ستی به ئازاره‌كان دهكرد و چارهی بۆ ده‌دۆزینه‌وه.
هۆیه‌كی‌تر ئه‌وه بوو كه مه‌لا ئاواره وه‌كوو خه‌ڵكانی به‌ڕیوانی‌كه‌ری گونده‌كان هیچ چاوه‌ڕوانی ماددی له خه‌ڵك نه‌بوو، ته‌نیا برایه‌تی و ته‌بایی و یه‌كڕیزی ناو خه‌ڵكی مه‌به‌ست بوو له‌و لاشه‌وه ئه‌وه‌نده شاره‌زایی له سه‌ر پێكهاته‌‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی(بافت اجتماعی) ناو خه‌ڵك هه‌بوو گورج ده‌رده‌كه‌ی ده‌دۆزیه‌وه و ڕێگا چارهی بۆ دیاری دهكرد.
شه‌هید ئاواره نه‌ك هه‌ر كاری ڕێكخستن و كۆمه‌ڵایه‌تی و به‌ڕیوانی خه‌ڵكی دهكرد، به‌ڵكوو زۆر جار له مه‌زراو دێبه‌ر و باخه‌كاندا یاریده‌ی خه‌ڵكی‌ده‌دا و بژاری توتن و ده‌ست كه‌نه‌ی نۆكانی له گه‌ڵ ده‌كردن و له هه‌مان كاتدا ده‌رسی وه‌ڵات په‌رستی و برایه‌تی‌‌و ته‌بـایی وكورد په‌روه‌ری فێرده‌كردن.
پ: به‌رێز کاک حاجی حوسێن مه‌لا ئاواره کۆمه‌ڵێک شێعری ئه‌ده‌بی و شۆرشگێری هه‌ن، که له‌و کات و سه‌رده‌مه دا وێردی سه‌ر زمانی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک بوون، شێعره‌کانی مه‌لا ئاواره له لای جه‌نابت چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێن؟
و: چه‌كه‌ره‌ی هه‌ڵبه‌ستی شه‌هید ئاواره له‌حوجره‌ی فه‌قێ‌یاندا وه‌كوو هه‌موو شاعیره به‌رزه‌كانی‌كــورد سه‌ری هه‌ڵداوه، دواتر كه چۆته ڕیزی شۆڕشگێڕانی (حدكا)وه له كوردستانی باشوور و ده‌ست ڕاگه‌یشتنی به دیوانی شاعیرانی نیشتیمانپه‌روه‌ر، زیادتر هه‌ستی شیعر بێژی‌و ڕه‌وان‌بێژی له‌لا په‌روه‌رده بووه، به هــۆی ئه‌وه‌ی كوردی په‌تی و زمانی گوندی زۆر باش زانیوه، له ده‌ورانی پێشمه‌رگایه‌تیدا به زمانی ئازار دیتوانی‌كورده‌وه شیعری داده‌نا.
هه‌ڵبه‌سته‌كانی مامۆستا ئاواره سه‌ره‌تایان به ڕه‌نج و ئازاره كۆمه‌ڵایه‌‌تی‌یه‌كان ده‌ست پێده‌كه‌ن و به زمانی ساده به ناخی دیارده سیاسی‌یه‌كاندا ڕۆده‌چن و هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی و ئاگری نیشتیمانپه‌روه‌ری له‌دڵی بیسه‌ر و خوێنه‌ردا«نێڵ» ده‌ده‌ن.
له كوردم كوردستانم ده‌وێ دا ده‌فه‌رموێ:
تاكوو قۆناخی سه‌ربه‌ستی ئه‌سپی خــه‌بــاتم ناوه‌ستی
تا ده‌ر نه‌چم له ژێر ده‌ستــی نامه‌وێ سه‌رمایه‌و هه‌ستی
مه‌رگ نه‌ك ژینی ژێرده‌ستی
كــوردم كوردستانم ده‌وێ هیوای‌به‌رزم قـه‌ت نــانه‌وێ
له‌كۆپڵه‌یه‌كی تردا ده‌فه‌رموێ
ده‌ستی زۆردار ده‌قرتێنـــم قـه‌ڵای سه‌ختی ده‌ڕووخێنم
بـه‌ردی بناغه‌ی ده‌ردێنــم وه‌ك دێڵه سه‌گ ده‌ی‌تۆپێنم
كه نه‌ش تۆپێ ده‌ی‌ڕه‌تێنــم تۆڵه‌ی كوردی لێ‌ده‌ستێنـم
كــوردم كوردستانم ده‌وێ هیوای به‌رزم قه‌ت نــانه‌وێ
له«ڕه‌شبگیری» دا كه ژاندارمه چوونه گوندی بێژوێ بۆ گرتنی لاوان بۆ سه‌ربازی له باره‌ی ئازایه‌تی ژنانه‌وه له كۆپڵه‌یكدا ده‌فه‌رموێ،
سێ جه‌ندرمـه و یه‌ك ئه‌سیر هــاتنه‌خوارێ چه‌پ و چیڕ
هاتنه خوارێ چواربه‌چوار كه‌وتنه‌ڕێگــا به‌ره‌و شـــار
خه‌ڵكی نێو دێ ژن و پیــــاو كــــوڕ و كـــــچ و پیـــر و لاو
هه‌موو مات‌و خه‌فه‌ت بــار وه‌ك دێیه‌كی تـازیـه بـــار
بـه‌ڵام هـه‌رگیـز خـودایــه شوكری تۆم له ده‌ست نایـه
كــوردت وه‌هـــــا دانــــاوه بــۆ تـه‌نگـــانه ژن پیــــاوه
ئـافـره‌تـانی قــــاره‌مـــان دایـان نـــابوو یه‌ك پیــلان
نه‌خشـه‌و پیلانێكی جـوان وه‌ك داستـانـی ئـــه‌رســه‌لان
گه‌ینه ده‌ركی مــام بــاپیــر پێش خـویـان دابــوو ئـه‌سیـر
پوور فــاتمیان نــارده پێش كــردی بـه مـرخێش مـرخێش
كــــوڕی منـــه بـــه‌ری ده‌ن سه‌گ‌بـاب ئه‌زیـه‌تی مـه‌ده‌ن
زۆریان یه‌كتـر هێنــا و برد زه‌فـه‌ریـان لـه یـه‌ك نــه‌برد
پوورم نه‌عره‌ته‌ی كێشـــا هێزی‌ئافـره‌ت خـــڕۆشــــــا
له دواییدا ده‌ڵێ…
له پاش شین، گریان و زار خورشید ده‌ستی دایه دار
وه‌ك شـێره‌ژنی زه‌مـــانه گـرتـی جـه‌رگـه‌ی مــه‌یدانــه
ژاندارم له‌و ترس و لـه‌رزه لـه بیریــان چــۆوه حــه‌وزه
له هه‌ڵبه‌ستی توتنه‌واندا وه‌ك شاره‌زایه‌كی وه‌رزێر له‌باسی ڕه‌نجی هه‌ژاراندا ده‌فه‌رموی:
تـوتنــه‌وانێكـی هـــه‌ژارم بێ خــانـووو بێ زه‌وی و زارم
بـێ پووڵ‌‌و بـاغ و بزن و مه‌ڕ دوور له خێرم نزیك له شــه‌ر
منداڵم ڕووت و بـرسی‌یــه ژینـــم پــڕ،لـه مــه‌ترسی‌یــه
قــــــه‌رز دارم ده‌رده دارم شه‌رمه‌نده‌ی خه‌ڵكی دێ و شارم
ڕووم نییه بچمه ناو خه‌ڵك بـێ بـه‌رگ و پێــڵاو بـێ كــه‌ڵك
خه‌ڵكی پێی وایـه ته‌مبه‌ڵـم بـێ كـه‌سپ و كــار و چـه‌پــه‌ڵـم
به‌ڵام چبكـه‌م چــاره‌ڕه‌شـم خـه‌رمـانم زۆره و بـێ بــه‌شــم
له‌م دێڕی كۆتاییدا ئاماژه به‌وه ده‌كات كه دێهاتی داهاتی زۆره به‌ڵام هێنده‌ی به‌ش‌وتووش لێده‌بنه‌وه،كه له چه‌نگی دوخانیه و ماڵیات و ئاغا و كوێخا و سووت و سه‌له‌م خۆری شاری به‌شی ئه‌و هه‌ر شه‌ونخونی و ڕۆژ بار كێشی و ماندوو بوون و مایه پووشی بۆ ده‌مێنێته‌وه.
به بڕوای من جگه له مامۆستا هێمن كه‌س وه‌كوو ئاواره زمان و ئازار و ڕه‌نجی گوند‌ی‌یه‌كانی نه‌زانیوه، به داخه‌وه ته‌مه‌نی كورت ماوه‌ی نه‌دا ئاواره بگاته چڵه‌پۆپه‌ی شاعیری.
له به‌سته‌ی «لای‌لایه‌ی دایكه‌كوردێك بۆكۆرپه ساواكه‌ی» دا به‌زمانی دایكه‌وه وانه‌ی گه‌ل دۆستی و نیشتیمان په‌روه‌ری و خۆڕاگری به به‌ره‌ی داهاتووی كورد ده‌ڵێ و فێری خه‌بات و تێكۆشان و به‌ربه‌ره‌كانی و ماف ئه‌ستاندیان ده‌كات، كه ده‌فه‌رموێ:
هیوام زۆر پێته وه‌ك باب و كاكت ببیه سه‌ربازی نه‌ته‌وه و خاكت
به خێوت ده‌كـه‌م به گیان و به دڵ نه‌كه‌ی بترسی و له هیچ بكه‌ی سڵ
زانا و خوێنده‌وار، چاو و دڵ تێر بی ڕۆژی ته‌نگـانه پڵنگ و شێر بێ
لاوێكی گورج و خاوه‌ن هۆش و بیر نه‌ترسی له به‌ند له كۆت و زنجیر
پ: له کۆتایی دا زۆر سوپاست ده‌که‌م بۆ به‌شداری کردنت له‌و دیمانه‌یه دا، هیوادارم که له داهاتوو دا که‌سانی شاره‌زا زیاتری له سه‌ر بنووسن بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌نج و زه‌حمه‌ته‌کانی شه‌هید مه‌لا ئاواره ون نه‌بن و گه‌له‌که‌مان هه‌ر ده‌م خه‌باتی ئه‌و شۆڕه سوارانه بۆ گه‌یشتن به ئازادی له به‌رچاو بگرن.
و: باس له سه‌ر شه‌هید (ئاواره) زۆر له‌وه زیادتر‌ی گه‌ره‌كه، به هیوای ئه‌وه که به هه‌موو لایه‌کمان بتوانین که که‌ڵک له ئه‌زموونی ئه‌و خه‌باتگێرانه وه‌ر بگرین بۆ ڕزگاری کوردستان و هه‌روه‌ها به‌ش به حاڵی خۆم سوپاست ده‌که‌م بۆ ئه‌و یاد کردنه‌وه پیرۆزه و هیوادارم که ئامانجه‌کانی شه‌هیدان و به تایبه‌ت شه‌هید مه‌لا ئاواره که ڕزگاری کوردستان بوو وه‌‌دی بێت.
تایبەت بە ٣٨ ساڵەی شەهیدبوونی مەلا ئاوارە