پێویستە کارەساتی شیمیایی سەردەشت بەجیهانی بکرێ. هەژیر عەبدوڵڵاپوور
حەوت رۆژ لە یەکەمین مانگی هاوینی ١٣٦٦ی هەتاوی تێدەپەڕێ. چەند چرکەساتێک بەر لەوەیکە کاتژمێر ببێتە ٤:٣٠ خولەکی دوانیوەڕۆ، چەند پەڵەی رەش باڵی بەسەر ئاسمانی سەردەشت دا کێشا.
کەمێک پاشتر چەند فڕۆکەیەکی هەڵگری گازی شیمیایی بەسەر شارەکەدا دەگرمێنن و پاشان ٤ بۆمب بەسەر شاری سەردەشت و ٣ بۆمبی تریش بەسەر ئاواییەکانی دەورووبەردا بەردەدەنەوە. ئەمە یەکێک لە کارەساتبارترین و تۆقێنەرترین هێرشی شیمیایی بوو کە بە سەدان کەس کوژراو و زیاتر لە ٨ هه‌زار که‌س برینداری لێکەوتەوە. بەمجۆرە سەردەشت وەک یەکەمین شاری قوربانی چەکە شیمیاییە کۆمەڵکوژەکان لە ئاستی جیهانیدا ناسرا.
٢٨ ساڵ بەسەر ئەو مەرگەساتەدا تێپەڕێوە، بەڵام ئێستاشی لەگەڵ بێ بە هەزاران کەس لە بەرکەوتوان و قوربانیانی ئەو رووداوە مەرگهێنەرە، بە دەست زام و برینەکانی ئەو پەلامارە نامرۆڤانەیەوە دەتلێنەوە و دەزگا پێوەندیدارە حکوومییەکانی ئێران بە حەواڵە بە گەواڵەکردن و کەمتەرخەمی لەڕادەبەدەر، ئەوەندە هەوڵەشیان نەداوە کە لانیکەم برینی بەسوێی شاری سەردەشت قەتماغە ببەستێ و هێشتاشی لەگەڵ بێ داخوازی و پێداویستیی سەرەکی بەشی زۆری ئەو بەرکەوتووانە کە پێڕاگەیشتن و داودەرمانە بێ‌وڵام ماوەتەوە. بەپێی دوایین داتاکان لەو ٨٠٠٠ کەسەی کە برینداری شیمیایین، تەنیا ناوی ١٣٨٠ کەسیان لە ناوەندە رەسمییەکانی دەوڵەتدا تۆمار کراون و لەو ژمارەیەش کەمتر لە ٥٠٠ کەس یارمەتی ماددی و پزیشکی وەردەگرن؛ ئەوە لە کاتێک دایە کە بەشی هەرە زۆری ئەو بریندار و بەرکەوتووانە پێویستییان بە پێداویستیی پزیشکی و دەرمانی هەیە.
ئەوە جیا لەوەیکە ئێستاشی لەگەڵ بێ “شاری سەردەشت ناوه‌ند و نه‌خۆشخانه‌یه‌کی تایبەتی بۆ بریندارانی شیمیایی نییە و پزشکی شارەزا و پسپۆڕی نیە کە بتوانی دەردی بریندارەکانی شیمیایی دەرمان بکه‌ی”، بۆیە دەبێ بۆ ده‌رمان کردن و چاره‌سه‌ریی، نەخۆشەکان بەرەو ورمێ یا تاران راگوێزرێن و ئەوەش هەم زۆر سەخت و تاقەت‌پڕوکێن و هەمیش بۆ بنەماڵەکانیان زۆر خەرجهەڵگرە.
هەر لەم چەند رۆژەی دواییدا، ١٠٠ پارێزه‌ری كورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان له نامه‌یه‌كدا بۆ سه‌ركۆماری ئێران وێڕای ئاماژه بەوەی پێویستە سەردەشت بە شاری ئاشتی بناسرێ، دەڵێن “ئەوە ئه‌ركی سه‌رشانی ده‌وڵه‌ته کە مافی بەرکەوتووان‌و قوربانیانی شیمیایی شاری سەردەشت بدا”. له درێژەی ئەم نامه‌یه‌دا هاتووه كه سه‌ره‌ڕای تێپه‌ڕبوونی ٥ ساڵ به‌سه‌ر په‌سندكرانی قانوونی ئەرکدارکردنی ده‌وڵه‌ت بۆ دەستنیشانکردنی قوربانیانی شیمیایی شاری سه‌رده‌شت ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێ بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م قانوونه و پێكهێنانی كۆمیسیونی دیاریكردنی ئاستی زیانه‌كان له ناوچه شیمیایی لێده‌راوه‌كانی وه‌ك سه‌رده‌شت، بانه، مه‌ریوان، نۆدشه، پاوه، كرماشان، نه‌وسوود، زه‌رده‌‌و گیلانی غه‌ر‌ب هه‌ر له چوارچێوه‌ی دروشم‌دا ماوه‌ته‌وه‌و به‌كرده‌وه هیچی بۆ نه‌كراوه؛ ئه‌مه‌ش له حاڵێك دایه كه برینداران‌و بەرکەوتووانی گازی شیمیایی لەو ناوچانه ته‌نانه‌ت بەشێکیان توانای كاركرنیشیان نییه‌و تێچووی ده‌رمانكردنیش له‌وێ ڕاوه‌ستێ کە هەمووی لە گیرفانی خۆیان دەیدەن”.
هەرچۆنێک بێ، کارەساتی شیمیایی بارانی سەردەشت و گوندەکانی دەوروبەی پێوەندی بە پڕۆسەی ژینۆساید و قڕکردنی کوردەوە هەیە، هەر بەم پێیە، ئەوەی دەبێ لە پێوەندی لەگەڵ ئەم جینایەتە سامناکە لە ئەولەوییەت دابنرێ، ئەوەیە کە نابێ ئەو کارەساتە تەنیا وەک بەڵا و رووداوێک لەسەر خەڵکی سەردەشت چاوی لێبکرێ، بەڵکوو دەبێ پێش هەموو شتێک وەک ژینۆسایدی نەتەوەیەکی بندەست چاوی لێبکرێ. بە واتایەکی دیکە کارەساتی ٧ی پووشپەڕی سەردەشت تەنیا بۆمبارانێکی دەورانی شەڕی هەشت ساڵە نەبووە کە تایبەت بە ناوچەی سەردەشت و خەڵکی سەردەشت بێ، بەڵکوو ئەم دەستدرێژی‌ێە نامرۆیانە لە درێژەی تاوانی ژینۆسایدی گەلی کورد دایە کە تەنیا بۆ قڕکردنی ئەم گەلە و سڕینەوەیان ئەنجام دراوە؛ هێرشە شیمیایی و مەرگاوییەکانی دواتر بۆ سەر هەڵەبجە، ئاوایی زەردە، نۆدشە و نەوسوود و چەند ناوچەی دیکە کوردستان سەلمێنەری ئەو راستییەن.
هەر لەم سۆنگەیەوە، جیا لەوەیکە پێویستە هەموو ساڵێک بۆ به‌رزڕاگرتنی ساڵیادی کیمیابارانی شاری سه‌رده‌شت، هەمووان پاڵپشتی و هاوخه‌میی خۆمان له‌گه‌ڵ ماڵباتی قوربانیان و خه‌ڵکی زامداری جه‌سته‌یی و ڕۆحی کاره‌ساتی مرۆیی ئه‌م شاره دەرببڕین؛ با بە هیممەتی هەموان هەوڵ بدەین لێژنەیەکی نێودەوڵەتی بە سەرپەرشتی رێکخراوی نەتەوەکان لەسەر ئەم تاوانە پێکبهێنرێ تا ئەم لێژنەیە سەربەخۆ و راستەوخۆ کار بۆ ئەوە بکا کە هەموو تاوانبارەکانی ئەم کارەساتە بداتە دەستی دادپەروەری و لێپرسینەوە و لە پەنا ئەوەشدا بە هەموو رێکخراو و کەسایەتی و دۆستانی کوردیش خوازیاری ئەوە بن و کار لەسەر ئەوە بکەن کە رۆژی ٧ی پووشپەڕ وەک رۆژی جیهانیی شیمیایی‌باران و ژینۆسایدی گەلی کورد لەلایەن رێکخراوی نەتەوەکانەوە بناسێنرێ و بەکورتی، هه‌وڵه‌کان له‌و پێناوه‌دا به ئاراسته‌ی به جیهانی کردنی ئه‌و پرسه‌دا بێ و بۆ بە جیهانی کردنی کارەساتی ژینۆسایدی سەردەشتیش، لەسەر هەر کوردێکی نیشتمانپەروەرە کە بە پێ توانای خۆی هەوڵی پێویستی بۆ بدا.