*شەهید د. شەرەفکەندی سەرکردەیەکی بەهێز بە دڵی زێڕین! حەسەن قارەمانی
*شەهید د. شەرەفکەندی سەرکردەیەکی بەهێز بە دڵی زێڕین! حەسەن قارەمانی
١٧ی سێپتامبری ١٩٩٢، دکتۆر سادق شەرەفکەندی ، لە گه ڵ کا ک فەتاح عەبدۆلی، هۆمایون ئەردەڵان و وەرگێڕەکەیان نوری دێهکۆردی،لە میکۆنۆس لە بەرلینی ئەڵمانیا شەهید بوون. ئەم ڕووداوە دڵتەزێنە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەژاند و سەرنجی لەسەر تێوەگلانی ئێران لە تیرۆرە سیاسییەکانی دەرەوەی سنوورەکانی چڕکردەوە. تیرۆرکردنی دکتۆر سادق شەرەفکەندی لە بەرلین لە ١٧یسێپتامبری ١٩٩٢ خەسارێکی گەورە بوو بۆ حیزبی دیموکرانی کوردستانی ئێران و کورد بە گشتی.
دکتۆر سادق شەرەفکەندی ده ڵی دەبێ شانازی بە خۆمان بکەین کە کوردین،خەبات بۆ مافی نەتەوایەتی خەباتێکی پیرۆز و ڕەوایە . کەواتە هیچ کەس ناتوانێ لە ئێران خۆی بەسەر کورد دا فەرز بکات.
دوکتور شەرەفکەندی لە پێوەندی لە گەڵ «مافی دیاریکردنی چارەنووس» و « مافی نەتەوایەتیی نەتەوەی کورد لە چوارچێوەی کیانێکی سەربەخۆی کوردی»دا لە سەردەمێکی بڤەدا ئازایانە و بە ڕاشکاوی قسەیان لە سەر دەکا و، هیچ تەوژم و هێرشێکی فکریی بەرەکانی نەتەوەپەرەستی فارس و چەپی کلاسیکی دژ بە نیشتمانپەروەری ناتوانن لە باوەڕەکانی پاشگەزی بکەنەوە. د. شەرەفکەندی کاتێک باسی لە مافی کورد بۆ خۆبەڕێوەبەری و مافە نەتەوەییەکانی کرد، بە ورە و ڕاشکاوییەکی زۆرەوە ئەم باسە بە ڕاشکاویی لەگەڵ فارسەکان و چەپی کلاسیکی شی دەکرد و ە.
د. شەرەفکەندی پێی وابوو شەڕی مافەکانی کورد هەم ئەرکێکی ئەخلاقییە و هەم ئەرکێکی سیاسییە. ئەو بە قووڵی قەناعەتی بەوە هەبوو کە هەر نەتەوەیەک مافی ئازادی و چارەی خۆنووسینی هەیە، بۆ ئەو تەنیا بابەتی سیاسەت نەبوو، بەڵکو بابەتی دادپەروەری و کەرامەتی مرۆڤیش بوو. ئەو بە توندی پێی وابوو کورد وەک گەلانی دیکە مافی خۆیەتی بڕیار لە داهاتووی خۆی و کاروباری خۆی بدات.
د. سادق شەرەفکەندی بەهۆی پێشینەی ئەکادیمی وبە تایبەتی دکتۆرای لە کیمیادا، ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە ژیانی سیاسیدا. کیمیا فێری وردبینی و بیرکردنەوەی سیستماتیک و توانای شیکردنەوەی بارودۆخە ئاڵۆزەکان دەکات . ئەم توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و سیستماتیکی د. سادق شەرەفکەندی وای کرد کە بە لێهاتوویییەکی زۆرەوە لە دیمەنە سیاسییە ئاڵۆزەکانی ئێران و کوردستاندا جێگەیەکی بەرزی هەبی تێڕوانینێکی قووڵ لە ئاست ئاڵنگارییەکان .
د. سادق شەرەفکەندی تەنها تیۆریستێکی لێهاتوو نەبوو، بەڵکو ڕێبەریکی پراگماتیک بوو کە دەیتوانی بیرۆکەکان بگۆڕێت بۆ کردار. دیسیپلینی زانستی یارمەتی د. سادق شەرەفکەندی دا کە ستراتیژییەکان پەرەپێبدات و هەم جێبەجێیان بکات، ئەمەش وایکرد سەرمایەیەکی بە نرخ بێت بۆ حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران.
بیری نەتەوەیی لە بیروباوەڕی شەهید شەرەفکەندیدا ئەوەندە چەسپاو و جێگیر بوو ،کە دەسکەوتەکانی خەبات و تێکۆشانی میللەتەکەی لە هەر بەشێکی کوردستاندا با، بە هی خۆی و بە گشتی بە ئی میللەتەکەی دەزانی.
د. سادق شەرەفکەندی سەرکردەیەکی بەهێز و خاوەن دڵێکی زێڕین، تێکەڵەیەکی دەگمەنە کە مرۆڤ نەک هەر بە دەسەڵات و ئیرادەی سەرسام بێت، بەڵکو بە قووڵی خۆشەویستی خەڵک بێت. کاتێک باس لە سەرکردەیەکی لەو شێوەیە دەکەین، کەسێک لە خەیاڵماندا دێتە بەرچاو کە نەک تەنها بە دەستێکی پتەو بەڵکو بە دڵێکی لاواندنەوە حوکمڕانی دەکات، کە لە پێداویستی و مافەکانی هەر تاکێک تێدەگات و بەهای پێدەدات.
سەرکردەیەکی بەهێز وەک د. سادق شەرەفکەندی توانای ئەوەی هەیە کە بەناو دۆخەکاندا بڕوات، بڕیار بدات کە ڕەنگە ناڕەحەت بێت بەڵام پێویست بێت . کەسێکە بەرگەی ناخۆشی بگرێت و هێشتا سەری بەرز ڕابگرێت، ئیلهام بەخشە بۆ ئەوانی تر. بەڵام ئەوەی سەرکردەیەکی لەو شێوەیە لە کەسانی دیکە جیا دەکاتەوە، تەنیا هێز نییە بەڵکو ئەو کەسایەتییە کە کردەوەکانیان دەگرێتەوە. “دڵی زێڕین” .سەرکردەیەکی دڵی زێڕین کە لەگەڵ کۆمەڵگاکەیاندا پەیوەندی دەکات، گوێ لەو دەنگانە دەگرێت کە ڕەنگە نەبیستراو بن و بە تێگەیشتنێکی قووڵەوە لەو ئاڵنگاری و خەونانەی کە گەلەکەی ڕووبەڕووی دەبێتەوە مامەڵە دەکات. ئەو جۆرە سەرکردانەن کە نەک هەر حوکمڕانی دەکەن بەڵکو خزمەت دەکەن، کە سەرکردایەتی خۆیان بە دەرفەتێک دەبینن بۆ ئەوەی ئایندەیەکی باشتر بۆ هەمووان دروست بکەن.
یەکێک لە بنەما هەرە بنەڕەتیەکانی هەر بزووتنەوەیەکی ڕزگاریخوازی سەرکەوتوو ئەوەیە کە دەبێت خەڵک خۆی خاوەندارێتی بکات و بەڕێوەی ببات. ئه مه ته نها هه ڵوێستێکی ئایدیۆلۆژی نییه ، به ڵکوو پێویستییه ک بۆ مسۆگه ڕکردنی به ڕده وامبوون و شه ڕعیه تی بزوتنه وه که . مێژوو پڕە لە نموونە کە ئەو بزووتنەوەیانەی کە پشتیوانی گەلیان نەبووە شکستیان هێناوە، لە کاتێکدا ئەوانەی سەرکەوتوو بوون لە کۆکردنەوەی جەماوەردا سەرکەوتنی بەرچاویان بەدەستهێناوە. ئەم بیرۆکەیە ناوەندی خەباتی کورد بۆ چارەی خۆنووسین لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران .
د. شەرەفکەندی لەسەر جەوهەری ئەم بیرکردنەوە بوو، “هیچ بزووتنەوەیەک سەرکەوتوو نابێت، تا گەل بە هی خۆی نەزانێت”. بۆ شەرەفکەندی ڕوون بوو کە بزووتنەوەیەک بەبێ بەشداریی کارا و تێوەگلانی خەڵک مەحکومە بە شکستە. ئەو تێگەیشت کە بۆ ئەوەی بزووتنەوەیەک شانسی ڕاستەقینەی سەرکەوتنی هەبێت، دەبێت ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە ئیرادە و خواستی خەڵکدا داکوتێت. ئەم ڕوانگەیە تەنیا تیۆری نەبوو، بەڵکو پراکتیکی و ستراتیژی بوو؛ کلیلی بنیاتنانی بزووتنەوەیەکی بەردەوام بوو کە بتوانێت بەرگەی ئەو ئاڵنگاری زۆرانە بگرێت کە خەباتی کورد ڕووبەڕووی بووەتەوە.
د. شەرەفکەندی زۆر زیاتر بوو لە تەنها سەرکردەیەکی سیاسی؛ هێمای سۆز و خۆشەویستی قووڵ بوو بۆ گەلەکەی. شێوازی سەرکردایەتیکردنی بە دەسەڵاتی ڕەها یان بەدواداچوونی شکۆمەندی کەسی تایبەتمەند نەبوو، بەڵکو قەناعەتێکی قووڵ بوو کە ئەرکی سەرەکی سەرکردە خزمەتکردن و گوێگرتنە لە خەڵک. د. شەرەفکەندی کەسایەتییەکی بوو لە گرنگی ئامادەبوون لە نێو خەڵک و تێگەیشتن لە نیگەرانییەکانیان و مامەڵەکردن لەسەر پێداویستییەکانیان گەل. ئەمەش وای لێکرد کە کەسایەتییەکی خۆشەویست و ڕێزدار بێت لە نێو کورددا لە نێو حیزبی دێموکرات ، کە وەک یەکێک لە کەسایەتییەکانی خۆیان دەیبینن، کەسێک کە هەمیشە بەرژەوەندیی گەلی پێش بەرژەوەندییەکانی خۆی دانابوو.
سەرکردایەتی د. شەرەفکەندی بە باشترین شێوە لە ڕێگای ئەو باوەڕە پتەوەی کە هێزی سەرکردە لە خەڵکەوە سەرچاوە دەگرێت. باوەڕی بە سەرکردایەتیکردن نەبوو لە ڕێگەی ترس یان زۆرەملێ، بەڵکو بە دروستکردنی متمانە و دڵسۆزی لە ڕێگەی کارێکەوە کە بە ڕوونی پابەندبوونی خۆی بە خەڵک نیشان دەدا. ئەم ڕوانگەیە وای لێکرد نەک هەر سەرکردەیەکی کاریگەر بێت، بەڵکو د. شەرەفکەندی کرد کەسایەتییەکی خۆشەویست و ڕێزدار لە نێو حیزبی دێموکرات.
د. سادق شەرەفکەندی ، تێڕوانینێکی قووڵ لە ئاست ئاڵنگارییەکان هەبوون لێرەدا بە کورتی چەندلایەنی تێڕوانینێکی قووڵی د. سادق شەرەفکەندی ئاماژە دەکەین:
*زەمینە و ئاڵنگارییەکانی خەباتی کورد:
خەباتی ئازادیخوازی کورد هەمیشە پڕ بووە لە تئاڵنگاری ناوخۆیی و دەرەکی. گەلی کورد کە لە چەند وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بڵاوبووەتەوە، چەندین سەدە ڕووبەڕووی چەوساندنەوە و پەراوێزخستن بووەتەوە. سەرەڕای ئەمەش خەباتیان بۆ چارەنووس و دادپەروەری هەرگیز کۆتایی نەهاتووە.
یەکێک لە گەورەترین ئاڵنگارییەکانی خەباتی ئازادیخوازی کورد دابەشبوونی ناوخۆ بووە. کورد گەلێکی هەمەچەشنە و خاوەنی تێڕوانینی سیاسی و بیروباوەڕی ئایینی و پاشخانی کولتووری جیاوازە. ئەم فرەچەشنییە هەندێک جار بووەتە هۆی دووبەرەکی لە ناو بزووتنەوەی کورددا، توانای لاوازبوونی ئەوان بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرانەی ئەو ستەمانەی کە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. شەرەفکەندی گرنگی تێپەڕاندنی ئەم جیاوازییە ناوخۆییانە و کارکردن بۆ یەکگرتوویی ناسی. داکۆکیکارێکی سەرسەختی دیالۆگ و هاوکاری لە ناو بزووتنەوەی کوردیدا بوو.
*د. شەرەفکەندی و قاسملوو میراتێکی هاوبەش:
د. شەرەفکەندی و د. عەبدولڕەحمان قاسملوو باوەڕێکی قووڵیان بە ڕۆڵی ناوەندیی گەل لە خەباتی ئازادیدا هەبوو. د. قاسملوو کە یەکێک بوو لە ڕاهێنەر و پێشینەکانی شەرەفکەندی، زۆرجار جەختی لە گرنگی بەهێزکردنی متمانە بەخۆبوون و یەکگرتوویی خەڵک وەک کلیلی سەرکەوتن دەکردەوە. ئەو پێی وابوو ئەگەر کورد بتوانێت بەسەر ترسی خۆیدا زاڵ بێت و متمانەی بە هێزی خۆی هەبێت، ئەوا دەتوانێت بەرەنگاری ببێتەوە و هەر بەربەستێک کە لە ڕێگای خۆیدا بخرێتە سەری.
د. شەرەفکەندی ئەم فێرکاریەی بە دڵی گرت و کردی بە بەردی بناغەی سەرکردایەتی خۆی. ئەو تێگەیشت کە کورد سەرەڕای هەموو ئاڵنگارییەکانی، هێزێکی سروشتی هەیە کە دەتوانرێت کۆبکرێتەوە بۆ دروستکردنی گۆڕانکاری ڕاستەقینە. ئەو کارى کرد بۆ بنیاتنانی بزووتنەوەیەک کە هەم بەهێز بێت و هەم خۆڕاگر بێت، بزووتنەوەیەک کە بەرگەی ئەو تاقیکردنەوە زۆرانە بگرێت کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە. باوەڕی بە دەسەڵاتی گەل بێ ، هەر ئەم باوەڕە بوو کە پاڵی پێدەنا بەردەوام بێت لە شەڕکردن، تەنانەت لە سەختترین بارودۆخیشدا.
*دەسەڵاتی گەل کلیلێک بۆ سەرکەوتن:
هەردوو د. شەرەفکەندی و د. عەبدولڕەحمان قاسملوو جەختیان لە گرنگی هێزی گەل وەک فاکتەری چارەنووسساز لە خەباتی ئازادیدا کردەوە. ئەم چەمکە تەنها بیرۆکەیەکی تیۆری نییە، بەڵکو کاریگەری ڕاستەقینەی هەیە لەسەر چۆنیەتی ڕێکخستن و جێبەجێکردنی بزووتنەوەیەک. لە تێکۆشانی ئازادیخوازی کورد، کە گەلی کورد چەندین سەدە ڕووبەڕووی زوڵم و چەوساندنەوە بووەتەوە، زۆر گرنگە هەست بە بەشێک لە خەبات بکات و دەنگی ببیسترێت.
هێزی گەل تەنیا لە ژمارەیانەوە نییە، بەڵکو لە ئیرادە و یەکگرتوویی خەڵکەوە سەرچاوە دەگرێت. د. شەرەفکەندی و د. عەبدولڕەحمان قاسملوو بە هاندانی کۆمەڵگا و هاوکاری، هەستێکیان دروست کرد کە هەر تاکێک بەشێکی گرنگی کۆیەکی گەورەترە. ئەمەش نەک هەر پاڵنەرێکی بە خەڵک بەخشی بۆ بەردەوامبوون لە خەبات، بەڵکو متمانەی بە خەڵک بەخشی کە باوەڕیان بەوە هەبێت کە بەڕاستی دەتوانن گۆڕانکاری دروست بکەن.
نموونەیەکی ڕوونی ئەم پرەنسیپە ئەوەیە کە هەرێمی فیدراڵی ئۆتۆنۆمی کورد لە عێراق چۆن پەرەی سەندووە. سەرەڕای ئاستەنگە زەبەلاحەکان، لەوانە سەرکوتی سەربازی، گەمارۆ ئابوورییەکان و فیتنەی سیاسی، کورد توانیویەتی هەرێمێکی تاڕادەیەک سەقامگیر و خۆبەڕێوەبەری بنیات بنێت. ئەمەش بەبێ پشتیوانی و پابەندبوونی بەهێزی خەڵک نەدەکرا. ئەم نموونەیە ئەوەمان بۆ دەردەخات کە شەرەفکەندی چەندە ڕاست بوو لە شیکردنەوەیاندا کە چی پێویستە بۆ بزووتنەوەیەکی سەرکەوتوو.
*ئاڵنگارییەکانی خەباتی کورد:
سەرەڕای یەکڕیزی و ئیرادەی بەهێزی نێو خەڵک، تێکۆشانی ئازادیخوازی کورد بەرەوڕووی ئاستەنگ و ئاڵنگاری یەکجار زۆر بووەتەوە. سەرکوتی حکومەت و دابەشکاری ناوخۆیی و یارییە سیاسییە نێودەوڵەتییەکان هەموویان بەشداربوون لە ئاڵۆزکردنی دۆخەکە. بەڵام کورد بە پابەندبوون بەو پرەنسیپە کە دەنگی گەل گرنگترین فاکتەرە لە هەر بزووتنەوەیەکدا، توانیویەتی بژی و درێژە بە خەباتی ئازادی بدات.
یەکێک لە دیارترین ئاڵنگارییەکانی حوکمڕانی بەردەوامی ئەو حکومەتانە بووە کە حوکمڕانی ئەو وڵاتانە دەکەن کە کورد تێیدا دەژی. لە عێراق، ئێران، تورکیا و سوریا، کورد بە شێوەیەکی سیستماتیکی مافە سەرەتاییەکانی لێ زەوت کراوە و زۆرجاریش کەوتۆتە بەر ڕێوشوێنی سەرکوتگەرانەی توندوتیژی. ئەمەش وایکردووە بزووتنەوەی کوردی بە ئاشکرا ڕێکخستن و ڕەفتارکردن زۆر قورس بێت.
د. شەرەفکەندی لە خەباتی ئازادیخوازی کورددا بە گرنگیدان بە یەکڕیزی و متمانە بەخۆبوون و پابەندبوونی خەڵک، بناغەی تێکۆشانێکی داناوە کە ئەمڕۆش وەک چۆن لە سەردەمی خۆیاندا پەیوەندیدارە.
لە جیهانێکدا کە زۆرجار بزووتنەوە سیاسییەکان ڕووبەڕووی ئاڵنگاری گەورە دەبنەوە، وانەکانی سەبارەت بە دەسەڵات و گرنگی خەڵک لە هەموو کاتێک گرنگترە. بۆ ئەوەی بزووتنەوەیەک بمێنێتەوە و سەرکەوتوو بێت.
خەباتی کورد زۆر دوورە لە کۆتایی، بەڵام بە میراتگرانی سەرکردەکانی بناغەیەکی پتەوی هەیە کە لەسەری بوەستێت. قسە و کردەوەکانیان بەردەوام دەبێت لە ئیلهامبەخشین بۆ نەوەکانی داهاتووی کورد لە هەوڵەکانیان بۆ دادپەروەری و ئازادی.
سەرەڕای ئەم ئاستەنگانە، بزووتنەوەی کورد خۆڕاگرییەکی سەرنجڕاکێشی نیشانداوە. کورد بە تیشک خستنە سەر هێز و گرنگی گەل، سەرکەوتوو بووە لە کۆکردنەوەی بەشێکی زۆری دانیشتوان لە خەباتی چارەنووسی خۆیدا.
د. سادق شەرەفکەندی تەنها تیۆریستێکی لێهاتوو نەبوو، بەڵکو سەرکردەیەکی پراگماتیک بوو کە دەیتوانی بیرۆکەکان بگۆڕێت بۆ کردار. ناخۆشی و سەختی لەبەردەم هێز و ئیرادەی نەبڕاوەی خەڵکدا دەتوێتەوە. کوردستان بە باوەڕی چەسپاوی بۆ ئازادی، وەک سیمبولی خۆڕاگری دەوەستێت، نەوەی نوێ ئازایە پڕ لە هیوا و ئیرادەن ، هەموو ئاستەنگەکان تێدەپەڕێنێت و بەسەر مەحاڵدا سەردەکەوێ. لە مێژوودا ئەم جۆرە سەرکردانە زۆرجار بوونەتە ئەفسانە، یادەوەرییان نەک تەنها بەهۆی ئەو گۆڕانکاریانەی کە هێنایانە ئاراوە، بەڵکو بەهۆی ئەو خۆشەویستی و ڕێزەی کە ئیلهامبەخش بوون، بە زیندووی ڕاگیراوە.
کەواتە با بەردەوام بین لە خەبات و هیوا و لە ئاست میراتی سەرکردە خۆشەویستەکانماندا قازی ، قاسملوو و شەڕەفکەند ی, تیشکی خۆرمان هەرگیز ئاوا نابێت، ئێمە سەردەکەوین. هەرنەتەوەیەک رێبەری بەورە وئیمانی هەبێ و پێداگر بێت لەسەر بەڵێنی یەکانی بۆ گەل و وەفاداری بۆ شەهیدان ، ئەستەمە بەچۆک دابێ
سڵاو لە رەوانی کاک سەعید، کاک ھومایون ئەردەڵان، کاک فەتاح عەبدولی و، کاک نووری دێھکوردی.
حەسەن قارەمانی