سزای مەرگ سووکایەتی کردنە بە مافی ژیان! حەسەن پاڵانی
لە ماوەی ئەم چەند دەیەیی دوایدا ژەمارەی ئەو وەڵاتانەی کە سزای مەرگیان بە شێوەیەکی بەردەوام لابردوە و سووکیان کردوە. بەڵام قاڕەی ئەمریکا، بە تایبەت وەڵاتە یکگرتوەکانی ئەمریکا، تنها وەڵاتێکە کە ساڵانە ئیعدامی تێدا بەڕێوە دەچێت.
هەر وەها لە ئەفریقا هەرچی زیاتر وەڵاتان سزای مەرگ هەڵدەگرن.
لەم چەند ساڵانەی دواییدا کارکردن دژ بە هەڵگرتنی سزای لە سێدارە ڕووبەڕووی کۆمەڵێک شکست بووەتەوە. چەندین وەڵات کە ساڵانیکی زۆرە سزای مەرگییان ئەنجام نەداوەو بەو هیوایەیی کە سزای مەرگ لابەرن، دووبارە دەستیان بە ئیعدام کردوەتەوە. بۆ نموونە وەڵاتی ئیندونیزیا سزای مەرگی بۆ ئەوەڵین جارو لە ماوەی چوار ساڵدا لە ڕێگای گوولە باران کردن بۆ کەسێک بە تاوانی مادە بێهۆشکەرەکان ئەنجام دا. دواتر کۆییت کە ساڵانێک بوو، وە لە پاش ساڵی ٢٠٠٧ کە سزای مەرگی وەستان دبوو، دووبارە دەستی بە ئیعدام کردەوە. ڤێتنام کە ماوەی ١٨ مانگ دووری گرتبوو لە سزای مەرگ، دواتر لە ڕێگای یاسای وەڵاتانی یەکێتی ئوروپایی هەناردەکردنی ئەو مادە و مەوادانەی کە لە دروست کردنی دەرزی یان ئامپول کە دەبێتە هۆکاری گیان لەدەست دانی مرۆڤ و بەکاری دەبەن بۆ کووشتن ڕاوەستێنێ.
بەڵگەو دەلیل و پاساوی دەسڵاتی ئەو وەڵاتانە ئەوەیە کە دەیان هەوێت بەرگیری لە وەستاندنی تاوانی گەورە بکەن لە ڕێگای ئەم جۆرە سزانەوە. بەڵام هیچ بەڵگە و نموونەیەکی زانستی پشتڕاستی ئەوە ناکاتەوە کە سزای مەرگ و لە سێدارەدانەکان، هیچ تەئسیری چاوترسانانەی هە بووبێت بۆ کەم کردنەوەی ئەو تاوانانە. ئامار و ڕێژەی کووشتن چیتر لە وەلاتاندا وەک سەزای مەرگ بەکار نەهێنڕێ. سیاسەتوانانی زۆر هەن کە وا نیشان دەدەن کە پشتیوانێکی خەڵکی زۆر گەورەیان هەیە لە سزادانی مەرگدا. بەڵام پشتیوانی سزای لە سێدارەدان بە شێوەیەکی بەرچاو دێتە خوار، ئەگەر بێت و هۆکارەکانی خەتەر ناسی ئیعدامی کەسە بێتاوانەکان و کەموو کۆریەکانی سیستمی دادوەری دەستنیشان و بەرز بکەرێتەوە.
ئەمڕۆ نزیک بە ٩٨ وەڵات بە شێوەیەکی ڕەسمی سزای لە سێدارەدانیان لە یاسای بنەرەتی وەڵاتەکانیاندا هەڵگرتووە، بێلەوەش زیاتر لە ٤٠ وڵاتی تر سەزای مەرگیان بە شێوەیەکی پەراکتیکی و بەو مەعنایە کە دەکاتە زۆرینەیەکی فڕە زۆری وەڵاتانی جیهانی کە سزای لە سێدارەدان ئەنجام نادەن. لە وەلاتانەی کە ساڵانە تەنها سزای لە سێدارەدان، بە نسبەت بەندکراوانیان ئەنجام دەدەن. ئەو پێنج وەڵاتانەن کە زۆرترین سزای لە سێدارەدان بەڕێوە دەبەن وەک وەڵاتی چین، ئێران، ئێراق، سعوودیە و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا.
حەسەن پاڵانی
بەرواری ٢٠١٥/٢/٢٥
https://www.amnesty.se/vad-gor-vi/dodsstraffet/
Dödsstraffet kränker rätten till liv
Under flera decennier har antalet länder som avskaffat dödsstraff stadigt gått ner. På den amerikanska kontinenten är USA det enda land som varje år genomför avrättningar. Även i Afrika har alltfler länder avskaffat dödsstraff.
De senaste åren har arbetet mot dödsstraff dock mött en hel del bakslag. Flera länder som inte genomfört avrättningar på många år, och där förhoppningen var att de skulle avskaffa dödsstraffet, har åter börjat avrätta. Till exempel Indonesien genomförde en avrättning för första gången på fyra år genom arkebusering för ett knarkrelaterat brott. Även Kuwait återupptog avrättningar efter ett uppehåll sedan 2007. Vietnam hade ett 18 månaders upphåll då nya EU-regler stoppade införseln av de substanser som krävs för de dödliga injektioner som används.
Som motiv har regeringar i dessa länder hävdat att det är för att stoppa grov brottslighet, men det finns inga vetenskapliga belägg för att dödsstraffet har någon avskräckande effekt. Mordstatistiken är inte lägre i länder som använder dödsstraff. Politiker påstår också att det finns ett starkt folkligt stöd för dödsstraff, men stödet för dödsstraff minskar kraftigt om faktorer som risken för att oskyldiga avrättas och allvarliga brister i rättssystemet lyfts fram.
Idag har 98 länder avskaffat dödsstraffet helt i sin lagstiftning, ytterligare ett 40-tal länder har avskaffat i praktiken, vilket innebär att en stor majoritet av världens länder inte genomför några avrättningar. Av dem som varje år avrättar är det bara en handfull länder som avrättar många fångar. De fem länder som avrättar flest är: Kina, Iran, Irak, Saudiarabien och USA.