وتووێژی ماڵپەری چەترپرێس لەگەڵ کاک خالید عەزیزی سکرتیری گشتی حدک
ئەو ئەدەبیاتە کە هەر حزبە خۆی بە ئەسڵ دەزانێت بۆچوونێکی خراپە”
چه‌ترپرێس – به‌همه‌ن ژاوه‌رۆیی
خالید عه‌زیزیسکرتێری گشتی حزبی دێموکراتی کوردستان (حدک)، له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا باس له دروستبوونی به‌ره‌یه‌کی هاوبه‌شی کوردی ده‌کات و رایده‌گه‌یه‌نێ که نابێت چاوه‌ڕوانی زۆرمان له‌و کۆبوونه‌وانه هه‌بێ که له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات رێکده‌خرێن،ئه‌وان که‌سی رادیکاڵ و جیاوازیان تێدایه و کێشه‌ی ناوخۆییان زۆره.
چەترپرێس:کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان باس له‌وه ده‌کات رووداوی پێلانگێڕی نێوده‌وڵه‌تی له سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان ببێت بە هاندەرێک بۆ گشت لایه‌نه سیاسیه‌کانى سه‌رتاسه‌رى کوردستان کە هه‌نگاوى جدى و کرداری بنێن بۆ به‌ستنی کۆنفرانسێکى نه‌ته‌وه‌یى و کوردستانى سه‌رتاسه‌رى له پێناو پێکهێنانى دامه‌زراوه‌ى نه‌ته‌وه‌یى و نیشتیمانى کورد، که ئه‌گه‌ر کورد به یه‌کێتى و یه‌کڕیزى مه‌رجه‌عو دامه‌زراوه‌ى نه‌ته‌وه‌یى خۆى هه‌بێت ده‌وڵه‌تانیش ئیتر جه‌ساره‌ت ناکه‌ن له پێلانگێری هاوشێوه به‌شدار بن، رای به‌رێزتان له‌وباره‌وه چییه؟
ـکۆنگرەی نەتەوەی کورد بە گشتی کە وڵاتەکەی دابەش‌بووە بەسەر چوار وڵاتدا پێویستی بە خوێندنەوەوەی زۆرە، یەکەم: کورد لە دنیادا ئێستا جێ کەوتوە، ئینکاری میلی و نەتەوەیی پێناسەکەی ناکرێت. خەباتی خۆشی دەری دەخات کە فیداکاری بۆ دەکاتبۆ ئەوەی کە لە دنیای ئەمڕۆ نادیدە نەبینرێت. بەڵام ئەگەر بێینە لایه‌نی سیاسی کێشەکە کێشەی سیاسی کورد بەینی چوار وڵات دابەش‌بووە. لە لایه‌نی سیاسیەوە ڕێگاچارەکەی لە لایان ئەو چوار وڵاتەدا دەبینرێت، ئەگەر قەرار بێت بڵێین کۆنگرەی نەتەوەی ڕێگا چارەێکی سیاسی بێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە گشتی بە باوەڕی من بۆچونێکی واقع بینانە نیە، هۆکارەکەشی ئەوەیەئەحزابی هەر یه‌ک لە پارچەکانی کوردستان بە تەبیعەتی تایبەتیەکانی ئەو وڵاتە، تەبیعەتی چەند و چۆنی مەسەلەی کورد لەو وڵاتەدازەرورەت و پێداویستیەکانی دیسان مەسەلەی کورد و شێوازی مەسەلەکەلەم پارچەیەی کوردستان، هه‌روه‌ها سیاسەت و بەرنامەداڕێژی خۆیان دەبەنە پێشێ کۆنگرەی نەتەوەی بەو واتایە کە هەر جوار پارچەی کوردستان لە خۆ بگرێت. هەموو ئەحزابی کوردی لە خۆی بگرێت، جیاواز لەوە دروستبوونی شتێکی ئاوەها لە ئەو هەموو حزبە لەیەک دوورانە کارێکی ئاوەها ئاسان و کرداری نیە. لە بوارە سیاسیەکەشیدا لە ڕاستیدا زۆر دیار نیە موخاتەبەکەی کێیە هەلەکەی ڕوو لە کێ دەکاتەوە، بەڵام ئەگەر وەکوو بنەمایه‌کی نەتەوەی بێت و پێناسەی کوردی بێت لە سەر ئەو جۆرە بابەتانە کار بکرێت، وەکوو مێژووی ئەدەبی لێکۆلێنەوەر بێت ئەوە شتێکە دەکرێت بگونجێنرێت، بەڵام دیسانەوە گرنگ ئەوەیە ڕوی لە کێیە کۆنگرەی نەتەوەی بە ئەحزاب دروست دەبێت، ئەگەر لە نێو حزبەکاندا لێک تێنەگەیشتنێک نەبێت بەڕاستی ئاسان نیە کۆنگرەیەکی نەتەوەیی.
چه‌ترپرێس: چی بکرێت بۆ دروستبوونیلێکتێگەیشتن و تەفاهومی نێوان ئەحزابەکاندا؟
ـیەکەم هەموو حزبەکانی پارچەکانی کوردستان دەبێت لە پارچەکانی خۆیاندا دەست پێ بکەن و دەبێت تەفاهومیان هەبێت واتا تێگەیشتن دەستپێکردنی کار بۆ ئەو لەیەک‌تێگەیشتنە دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵێک خوێندنەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە لەو پارچەیەدا کە لەوێ بڕوایەکی گشتیان هەبێت لە مەسەلەی نەتەوەیی کورد لەو وڵاتەدا که چۆن چارەسەر دەبێت جا ئەگەر ئەوکات لە هەر پارچەیه‌کدا هاوپەیمانیەکی نەتەوەیی هەبوو ئەو کاتە ئێمە دەگەینە قۆناغێکی دیکە بۆ دروستکردنی قۆناغەکان، ئەو کات لەو قۆناغانەدا دیسانەوەخوێندنەوەیەی ناوچەی نێودەوڵەتی دەوێتلەهەمانکاتیشدا پەیامی سیاسی دەبێت بدرێتە دەرەوە بۆ دەوڵەتان، بەڵام ئایا بە شێوەیەکی هاوپەیمانی نەتەوەیی پەیامەکە دەدرێتە دەرەوە؟لە حاڵێکیشدا هەرپارچه‌یه‌ک کێشەی خۆی هەیەیان خەیر وەکوو بنەمایەکیپەروەردەیکار بۆ ئەوە بکرێت کە گەلی کورد وردە وردە زیاتر هەستی نەتەوایەتی هاوبەشیخۆیان بەهێزتر بکەن، هەر بۆیە لە بواری کردارییەوە ناڕوونی زۆری لەسەره.
چەترپرێس: ماوێکە پەیوەندی بەهێز لە نێو بەشێکی زۆر لە نێوان هێزە سیاسیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دروست بوە، بەڵام بە کردەوە ئەنجامەکانی دەرناکەون تێبینی بەڕێزتان لەم بارەوە چیە؟
ـبە لێکدانەوەی ئەوەی کە سەردەمیدابڕان و جیابوونەوەی نێوان حزبەکان کە دەکرێت بڵێم شەش ساڵە دەستی پێکردوە ڕاستە لەو دوایانەدا هەوڵەکان زۆرن بۆ لەیەک‌نزیک‌بوونەوەیەک بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ یەکتری بۆ ئەوەی کە بەدواداچونێک هەبێت چۆن لە یەک نزیک ببینەوە. من پێم وایە زۆرێک لە حزبەکان وردە‌‌وردە بەو ڕاستیە دەگەن که دەورانی لەیەک‌جیابونەوە و لەیەکدابڕان و لەیەک‌دووری وەلا بنێین بۆ ئەوەی کە ئەو کێشانە چارەسەر بکرێن و ئەو برینانە کە ئەم شەش ساڵەی دوایدا هاتونەتە گۆڕێ بۆ سارێژ‌کردنی ئەو برینانە تەنهاڕێگاکەی گفتوگۆیه. دواتریش ئاڵوگۆڕەکانی ناوچەکە و کێشەکانی کورد کەلەو وڵاتانە کە کورد کێشەی هەیە لەوێدا و رۆژبەرۆژ زیاتر دەبێت بە مەسەلە بەتایبەتی کە لە ئێستادا داهاتوی سوریا ناڕوونە، بەڵام مەسەلەی کوردیش لەوێ لە مەیدانەکەدا بوونی هەیە. لە تورکیاش ئەوه دەوڵەتی تورکیش گەیشتوەتە ڕێگای گفتوگۆکردن بە جۆرێک رێگاچارەیەک بدۆزێتەوە لە باشوری کوردستانیش، ئەوا حکومەتێکی کوردی بونی هەیە بە خۆشییەوە دامودەزگای خۆی هەیە، ئەوەش بۆ خۆی هاندەرێکەبیر لەوە بکرێتەوە کە ئاڵوگۆڕەکانی ناوچەکە ئێرانیش دەگرێتەوە، مادام ئێرانیش دەگرێتەوە دەبێت کورد یەکدەنگ و هاوپەیمان بێت.
چەترپرێس:یەکەم سەرهەڵدانی شۆڕشی مەیدانی لە رۆژهەڵاتی ناویندا کە بە “بەهاری عەرەبی” ناوەزد دەکرێتلە ئێرانەوە دەستی پێکرد، بەڵام چەند وڵاتێکی عەرەبی تیایدا سەرکەوتنیان بەدەست هێنا، بەڵام ئەو شۆڕشە مەیدانیە لە ئێران کپ کرا. شرۆڤەی بەڕێزتان لەم باروە چیە؟
ـ هەمیشە لە رەوەندی بیر و بۆچوونجاری وا هەیە لە شوێنێک دەست پێدەکات رەنگە لە شوێنەکەی خۆیدا سەر نەگرێت بیقۆزێتەوە بۆ شوێنێکی تر و بەدوایدا بڕوات. قەرار نیە لە وڵاتێک بیرێک هاتە گۆڕێ دەبێت حەتمەن ئەو وڵاتە خاوەنداری بکات بە تایبەت لە سەردەمی ئێستادا کە دنیا دنیای تەکنەلۆژیاییە ئەوەی کە لە ئێران ڕویدا لەسەر هەڵبژاردنەکەی پێشو کە نزیک سێ ساڵ و نیو لەمەوبەر لە ڕاستیدا ڕوداوێکی گەورە بوو بۆ ناوچەکە مێدیاکانی نێودەوڵەتی زۆر بایەخیان پێدا وە ئیلهامی دا بە وڵاتانی، بەڵام بە حوکمی بوونی ئێمکاناتێکی بەهێز و داموو دەزگای کۆماری ئیسلامی رێگای نەدرا، زوو کپی کرد ئەو شۆڕشە مەیدانیەبەو پێیە کە کۆماری ئیسلامیئێران تەجروبەیەکی له‌مێژینەی هەبوو. شەڕ لەگەڵ ئێراق و ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیرەنگە تەجروبەیەکی زیاتری هەبووبێت لە وڵاتانی عەرەبیلە بەرامبەر کپکردنی ئەو شۆڕشە مەیدانیە. بەڵام کاتیک لە باشوری ئەفریقادا و لە ڕۆژهەڵاتی ناوێندائەوە ئیدامەی پەیدا کرد چەند میدیایه‌کی بەهێز کاریان لەسەر دەکرد بەتایبەت میدیایه‌کی وەکوو: کەناڵی ئەلجەزیرە و لە هەمانکاتیشدا ئەو وڵاتانە تەجروبەی سەرکوبکردنی میلەتەکانیان هاوشێوەی کۆماری ئیسلامی لە قۆناغە جۆراوجۆرەکاندا نەبوو. بە باوەڕی منوردەوردە سەرهەڵدانەکان هێزی زیاتری دا بە گەلانی عەرەبی و تیایدا بەشێکیانسەرکەوتنیان بەدەست هێنا و ئیدامەی پەیدا کرد، بەڵام ئەوەش بەو واتایە نیە ئیدی ئێران دەبێتە جەزیرەی ئارامش. پێم وایە بۆ جارێکی دیکە ئەو کەشوهەوایە لە ئێران رووبداتەوە گەلانی ئێران بە تەجروبەیەکی باشتر و بەهێزتر ڕوبەڕوی کۆماری ئیسلامی دەبنەوە.
چەترپرێس:لە دوا گۆڕانکاریە سیاسیە جیهانیەکاندا بە تایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا کە دۆزی کوردی پێوە گرێدراوە هەروەک ئاگادارین گەلی کورد لە رۆژئاوا و باکوری کوردستان بەردەوام لە بەرخۆدانان دایه، بەڵامبێدەنگی گەلی کورد لە رۆژهەڵات بەردەوامە، پێتان وایە هۆکارەکان چین؟
ـهۆکارەکانی لە چەندین شتدا دەبینرێت یەکەم: نزیک بە (٦٨)ساڵ پێش ئێستا یەکەم حزبی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا دروست بوو، حزبی دێموکراتی کوردستان بوو. بە خۆشییەوە شعوری سیاسی کورد لە خۆ پەروەردەکردن و بیری نەتەوایەتی کە دواییکۆماری کوردستانی لێ دروست بوو ئەوە بوو هەر لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا دەستی پێکرد و کاریگەریشی خستە سەر بەشەکانی تری کوردستان، بەڵام دەبینین بەبەراورد لەگەڵ باکوری کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان وباشووری کوردستان ئەوە حەقیقەتێکە مەسەلەی سیاسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان زۆر لە خوارەوەیە و بێدەنگیەکی تەواوی پێوە دیارە بێدەنگیەکە بەو واتایە نیە گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان مافی رەوای خۆیان ناوێت یان خۆیان بە کورد دانانێن یانیش هەوڵ نادەن لە بەرامبەر داکۆکیکردنی مافەڕەواکانی خۆیان لە بەرامبەر کوماری ئیسلامیدا.
جیاوازیەکە لەوەدایە کۆماری ئیسلامی بەبەراوردلەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ ئەوانەی کە کێشەی کوردستان یان هەیە جیاوازیەکی زۆری هەیە. یەکەم: لە ئێراق حکومەتی بەعس نەما و تێدا چوو، لەو نێوەندەدا مەجالێک بۆ کوردی باشور هاتە ئاراوە.
دووهەم: لە سوریاش ئینقلابێک دژی رژیمەکەی بەشار ئەسەد لە گۆڕێدا هەیە و رژیمەکەی ئەسەدیش دام‌ودەزگایەکی بەهێزی نەماوە شانسی بۆ کوردی رۆژئاوادروست کردوە. سێهەم: لە تورکیاش لە تەنیشت خەبات و تێکۆشانی خەبات کارانی کورد لە باکوری کوردستان دەوڵەتی تورکیاش بەوە گەیشتوە مەجالێک بدات، بۆیە تەبیعەتەنبەبەراورد لەگەڵ ئەو سێ پارچەیە بێدەنگییەکلە رۆژهەڵاتیکوردستان هەیە. هەروەهاکۆماری ئیسلامیهیچ مەجالێک ئیمکانێک نە لە بواری ڕاگەیاندن نە لە بواری دبلۆماسی نە ڕێگا بە جموجۆڵی خەباتی مەدەنی و تەشکیلاتی لە رۆژهەڵاتی کوردستان، تەنانەت رێگا بە هێنانە ئاراوە باسی مەسەلەی کوردنادات. هێچی بۆ ئێمە نەهێشتۆتەوە هەر ئەوەشە مەسەلەکە دەنگ ناداتەوە و باسی لێوە ناکرێت لە نێوان بیرورای گشتیدا و لە ناوچەکەدا با بەراوردی ئەوەش بکەین کۆماری ئیسلامیکاتێک “کەڕوبی و موسەوی” دەگرێت،کە لە بەڕێوەبەرانی ئینقلاب بوونە وکەسایەتیە سەرەکیەکانی ئەو سیستەمە بوونە و ئێستا لە بەندیخاندان، بەو شێوەیە هەڵسووکەوتیان لەگەڵ دەکات زۆر ئاسایە کە تەحه‌مولی هیچ دەنگێکی کورد ناکات، مادام تەحه‌مولی دەنگی کورد ناکات، ئەو دەنگە نایەتە گۆڕێ و رەنگ ناداتەوە.
چەترپرێس: له رێگای چەند وڵاتێکی زلهێزەوە دەسەڵاتی بەعس لە ئێراق لەسەر کار لادرا، به‌ڵام کێشە سیاسیەکان لە عێراق بەگشتی تادێت بەرفراوانتر دەبن و رۆژانە هاوڵاتیان دەبنە قوربانی، ئایا ئەگەر هاوشێوەی ئێراق دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی لەسەر کار لادرێ چارەنووسی گەلانی ئێران بەگشتی بە چ ڕەوشێکدا دەبینرێت؟
ـ ئەگەر لە ئێران گۆڕانکاری دروست ببێت واتا کۆماری ئیسلامی لەسەر کار نەمێنێ وڵاتێش بە جۆرێک بشیوێت لە ئەنجامدا نائەمنی و کێشەش شەقامی ئێرانی دەگرێتەوە. بۆ ئەوەیە کۆماری ئیسلامیدەیەوێت بە جۆرێک خەڵک بترسێنێت جاروبار ئاماژە بە نمونەیئێراق و سوریا و وڵاتانی دراوسێ دەکات، ئەوە کارتێکە کۆماری ئیسلامی بەکاری دێنێت رێگا بۆ ئەوەش هەیە، چونکە تەجروبەش هەیە تەجروبەی وڵاتانی عەرەبی هەیە کەوا ئەو ئاڵوگۆرانەیان تێدا پێکهاتوە. تەجروبەی ئێستای سوریاش هەیە کە لایانە سیاسیەکانی ئێرانیلێی فێر بن و لە هەموان گرنگتر تەجروبەی ئێراقیش هەیە. بە باوەڕی من بۆ ئەوەی بەرگری لەوە بکرێت ئێرانی داهاتوونەبێتە شێوەی ئێراق یا سوریا دەبێت تێبکۆشین ئەو چەکە لە کۆماری ئیسلامی بستێنینەوە، ئه‌وه‌یه که دەرفەتی ئەو جۆرە چەواشەکاریانە بە کۆماری ئیسلامی نەدەین. به‌ڵام ئه‌وه چۆن ده‌کرێت، پێویستە هەموو لایانە نەیارەکانی کۆماری ئیسلامی چ ئەوانەی لە ژورەوەن چ ئەوانەی لەدەرەوەن زۆر لەیەک تێبگەن هەوڵ بۆ لەیەک‌تێگەیشتن بدەن. لە حاڵەتی تاکڕەوایەتی تاک حزبی بێنەدەرێ کار بکەن بۆ خاڵێکی هاوبەش وهاوئاهەنگیەکی یەکدەنگ، ئەوکات سەرجەم پێکهاتە سیاسیە فکریەکان و لایه‌نە مەزهەبیە جۆراوجۆرەکان و لایه‌نە میلییه‌کان وەک نەتەوەکانی ئێرانیلە خۆ بگرێت، ئەوکاتە کە ئەو ئەگەرە لە نێوان ئەو لایه‌نانە دروست بوو و به‌و ئەدەبیاتی سیاسیه چوو بۆ گۆڕەپانی سیاسی ئێران لە داهاتودا ئەوکات بە باوەڕی من ئەو نیگەرانیە نامێنێت و مەرجەعیەتێک دەبێت کە لە داهاتوی شێواندنی ئێراندا ئەو کێشانە وای لێ نەیەت کە خەڵک نیگەران بکات و نائەمنی دروست ببێت. بۆیە کە ئەو مەرجەعە کە من ئاماژەم پێکرد لە ئێستاوە گەلانی ئێران هەوڵی بۆ بدەن بیناسن و بەرامبەر بە داهاتوی ئێران لەسەر باوەڕی بە دێموکراسیەت و مافە ئینسانیەکان.
چەترپرێس: حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان رۆژێک‌لە‌رۆژان هەنگاوێکی جدیان بۆ چۆنیەتی دارشتنیسیستەمێکی حکومڕانی یانفیدراڵی بۆ دوا رۆژیرۆژهەڵاتی کوردستان داناوە یان حکومڕانی باشوری کوردستان دەکەنبە ئەزمونی دوا رۆژی رۆژهەڵاتی کوردستان ؟
ـ یەکەم مادام ئێمە باوەڕمان بەوە هەیە کێشەی کورد لە ئیراندا چارەسەر بکرێت بەواتای ئەوەیە باوەڕمان بە فیدراڵیزمە وەکوو میکانیزمی رێگاچارەی ئەو مەسەلە دەبێت بە دوای راستی یاریەکەدا بگەڕێین. راستی یارەیەکە ئەوەیە لە ئێرانی فرەنەتەوە، فرەمەزهەب، فرەڕەنگ بۆ ئەوەی پڕۆژەی کوردی ئێمە سەرکەوتو بێت و ئێران فیدراڵیزم بێت، حکومەت موتەمەرکیز نەبێت لەسەر ئەساسی بنەمای هاوبەشی هەموو لایەک بەشداربین. دەبێت دۆست ببینینەوە موخاتەب ببینینەوە، موخاتەب دیتنەوە دەبێت لە نێویاندا بگەڕێیتئەو عەقڵیەتە جێ بخەین و لەسەر ئەساسی ئەو عەقڵیەتە بچینە پێشەوە. ئاسایە کاتێک کەسێک بە رێگاچارەیەک دەگات یان نەخشەرێگاێک دێنێتبۆ داهاتوی ئێران کەڵکی لێ وەردەگرێت لەهەموو ئەو ئەزمونانەدا کە لە دنیادا هەن و سەرکەوتو بوون و ئاماژەیان پێدەکەیت و دەیانکەیت بە مەرجەع بۆ ئەوەی کە هێزێکی فیزیکی بۆ پڕۆژەکەی خۆت پەیدا بکەیت. ئەوەی من هێناومە لە خۆڕا دروست نەبوە. لە دنیادا تەجروبە کراوە و شێوەیەکی باشە بۆ ئیدارەکردنی وڵات. لە تەنیشت ئەوەدا ئەو تەجروبەیە کە لە ئێراق بەکارهێنراوە واتا فیدراڵیزیم و عەدەمی تەمەرکوزی دەسەڵات ئێمە دەتوانینلە داهاتودا لەگەڵ لایه‌نە ئێرانیەکان باسی لێوە بکەین. بڵێن لە رۆژهەڵاتی ناویندا وڵاتێکی وەکوو ئێراق هاوشێوەی ئێرانە کە لە روی سیاسی و فر مەزهەبی و نەتەوەیی تێداهەیە. دەکرێت ئەو دوو وڵاتەبەیەکەوە دروستیشی بکەینەوە و چاکیشی بکەینەوە. دەکرێت ئاماژەش بەوە بکەین ئێراق لەو نمونانەیە هەرچەندە کێشەی نێوخۆییش هەیە، بەڵام کارێکی ئاستەم نییە ده‌توانرێت چاکسازی تێدا بکرێت. لێرەشدا جێگای ئاماژەپێکردنە کە کورد فاکتەرێکی سەرەکی بووە لە چۆنیەتی سەپاندنی میکانیزیمی بەشداری فیدراڵیزم و کاری هاوبەش بۆ ئیدارەی وڵات. وەکوو ئاماژەم پێکرد شێوەی حکومەتی هەرێمی باشوری کوردستان لە باری یاسایی و لە باری فەرهەنگی و لە باری چۆنیەتی رێکخستنیپەیوەندیەکانی هەولێر لە گەڵ بەغداد بە باشی دەزانین و هیچ کێشەی تێدا نییە، دەگەڕێتەوە سەر ئەو دانپێدانانە یاسا هاوبەشە کە کاتی خۆی لایه‌نە سیاسیەکان لەگەڵ یەکتردا کردویانە. ئێمە بەشتێکی باشی دەزانین بەڵام ڕەنگە تۆ لە ئێران و لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە داهاتودا بە سروشتی فەرهەنگ و تایبەتمەندیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەو چوارچێوەیەدا خوێندنەوەیەکی دیکەت لێی هەبێت.
چەترپرێس:لە دوای جیابونەوەتان لە حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران چەندین جار گفتوگۆ کراوە لە نێوانتاندا بۆ یەکخستنەوەی هەر دوو حزبی دیموکرات، بەڵام تا ئێستا یەکتان نەگرتوەتەوە ئەپرسین ئەم لێکترازانەتان چ سودێکی بە گەلی ڕۆژهەڵات گەیاند و جیابونەوەتان زۆری نەخایاند، بەڵامیەگرتنەوەتان زۆر دەخایانێت؟
ـیەکەم: زۆر باش دەبووئارەزومان دەکرد و ئێستاش ئارەزوش دەکەین لەیەکدابڕان و جیابوونەوە لە نێوان حزبە کوردیەکاندا دروست نەبێت وە ئەگەر حزبەکان کێشەیەکی نێوخۆیان هەیە تێبکۆشن بۆ بنبڕکردنی کێشەکە و بە دوای ڕێگاچارەیەکدا بڕۆن بە شێوەیەک چارەسەری بکەن کە لەیەکترازانیدا بەڕودا نەێت، چونکە ئەوە یەکێکەلەو دەردە کوردانەیە لەو گرفتانیە کە ئێمە دەیان ساڵە پێوەی دەناڵێنین لە هەموو پارچەکانی کوردستان لەگەڵ کێشە و ناکۆکی حزبەکان، هاوشێوەی لەتبوونەکەی هەردوو حزبی دێموکرات ئاسایە بۆ گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە دەیان ساڵە حزبی دێموکراتی کوردستان یان تەجروبە کردوە. ئەو حزبە لایه‌نگرێکی زۆری هەیە و ئەندامێکی زۆری هەیە،بوەتە بەشێک لە پێناسە و مێژوو ئەفسانەی ئەو خەڵکە. روداوێکی خۆش نەبوو، روداوێکی زۆر ناخۆش بوو، بەڵام لە سیاسیەتدا کاتێک روداوێکی زۆر ناخۆشیش روودەدات، خارج لە ئیرادەی خەڵکەکە لە نێو حزبدا وای لێهاتبێتکە بەیەکەوە کاریان نەکردبێت جودا بنەوە. نابێت لە خانەی یەکەمی ناخۆشیەکەدا بمێننەوە هاوکات کە ئەو حاڵەتە ڕودەدات دەبێت بە دوای ڕێگاچارەیەکدا بڕوین. لەم دوایانەدا ئێمە وەکوو لایه‌نی حزبی دێموکراتی کوردستان پێشبینی ئەوەمان دەکرد بە مروری زەمان دەبێت ئێمە لەیەک نزیک بینەوە و بەدوایرێگاچارەیەکدا بڕۆین. ئێمە بەش بە حاڵی خۆمان هەوڵمانداوە کە کۆمەک بە کەشوهەوایەکی ئارام بکەین. زەمینە خۆشکەری دانیشتنەکان و گفتوگۆکان بین، هەروەها ئێمە لەو دوایانەدا دانیشتنمان لەگەڵ یەک هەبوەوەکوو هەر دوو حزبی دێموکرات کە لە ئاستی دەفتەری سیاسی. بە بەراورد کردن لەگەڵ رابردوو من پێم وایە ئەوە هەنگاوێکی باشە کە لانی کەم هەر دوو بەشی دێموکرات لەگەڵ یەک دادەنیشن و باس لەسەر ئەوە دەکەن کە چۆن تێبکۆشن لە داهاتودا کێشەکەی خۆیان لە رێگای گفتوگۆ چارەسەر بکەن کە تەنانەت لە ئیدامەدا بەرە ئەوە بڕۆن کە هەردوو لای دێموکرات یەک بگرێتەوە لە یەک حزبدا. جا ئەوەش کە کێشەکان هاتنە گۆرێ کاتی خۆی لە نێو یەک حزبدا، ئێمە بووین بە دوو بەش. سەیر نیە پڕۆسە یان رەوەندی گفتوگۆ لەیەک‌نزیک‌بوونەوە کاری هاوبەش لە ئیدامەشدا یەکگرتنەوەش ماوەیەک بکێشێت. ئەوەی ئێستا لە خزمەت ئەوەدایە ئێمە چۆن هەر دووکلامان بەیەکەوە حزبی دێموکرات دروست بکەینەوە. جۆرێکی دروست بکەینەوە کە لە هەمووی لەیەکدابڕان و لەیەک‌ترازانەکانی دەیان ساڵە کەڵک وەربگرین بۆ ئەوەی بەیەکەوە حزبێکی بەهێزو جێی رەزامەندی هەموو ئەندامان و لایانگرانی حزبی دێموکرات و کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان رێک بخەینەوە.
چەترپرێس:لە کۆنفرانسی “پڕاگ”دا پرسی نەتەوەی کورد پەراوێز خرا و دەنگۆی ئەوەش هەیە دەستی دەرەکی لەپشت کۆنفڕانسه‌که‌ا هەیە لە هەمانکاتیشدا وەڵامی پەراوێز خستنی پرسی کورد بەگشتی نەدرایەوە،بۆ کۆنفرانسی داهاتوو چیتان ئامادە کردوە؟
ـسەبارەت بە کۆنفرانسی پراگ و هەموو ئەو کۆبوونەوانە کە لایه‌نە ئێرانیەکان لە دەرەوە رێکیان خستووه و ئێمەش تیاندا بەشداریمان کردوە، جا لە لەندەن، ستۆکهلۆم، پراگ و واشنتن و لەو دوایانەشدا حزبی دێموکراتی کوردستان کۆبونەوەیەکی لە بڕۆکسل دروست کرد. ئێمەش بەدواداچوون بۆ شتێک دەکەین ئەویش ئەوەیە کۆبوونەوەی فرەڕەنگی لایه‌نە ئێرانەیەکانە، بۆچونی جۆراوجۆر و دەرفەتێکی زۆر لەوێدا بەدی دەکرێت که ئێمە بتوانین باسی مەسەلەی کورد بکەین. لەو کۆنفرانسانە نابێت چاوەڕوانی زۆرمان هەبێت خەڵکی پەڕش‌وبڵاوی تێدایە. هەندێکیان خەڵکانێکی تاکڕەون هەندێکیشیان گروپن ڕێکخراوی سیاسی جۆراو جۆریان هەیە لەوێ تەنها دەکرێت نەتیجەی باسەکان بکرێت بە بەڵگەنامه‌یه‌ک و شتێک بڵاو ببێتەوە. ئەوەندەی پەیوەندی بە لایه‌نە سیاسیەکانەوە هەیە بەتایبەت حزبی ئێمە و لایانە کوردیەکانی دیکە بەشدار بوون بە باوەڕی من هەموو لەوێ باشیان قسە کردوە، باشیان داکۆکی لە مافەڕەواکانی دۆزی کورد کردوە، جا ئەوەی کە لە یاداشتنامەکاندا کەم رەنگی داوەتەوە، ئەوە لە جێی خۆیدایە هەر لەو چوارچێوەیەدا هەم حزبی ئێمە و لایانە کوردیەکانی دیکەش ناڕەزایەتی خۆمان نیشانداوە من ئەوە زۆر بە سەیر دانانێم. ئێستا لەگەڵ لایانە ئێرانیەکان خەریکین ئەوان لە دۆزی کورد تێبگەیەنین دوای دەیان ساڵ لەیەک‌دوری و نەبوونۆبوونەوە و کۆنفرانسی هاوبەش بۆیە ئەو لەیەک توڕە بوونانە و لەیەک تێنەگەیشتنانە شتێکی ئاسایە. رەنگە لە داهاتوشدا بێتە پێشێ کۆنفرانس و سیمیناری لەو چەشنەببەسترێت دیسانەوە ئێمە بە پێچەوانەی چاوەڕوانی خۆمان ئەو مەسەلەیە کە ئێمە بمانەوێت بیخەینە ڕۆژەڤەوەلە نێو ئەواندا ڕەنگ نەداتەوە. تەنها ڕێگامان ئەوەیە کێشەیان لەگەڵ بکەین، گفتوگۆیان لەگەڵ بکەین کۆڵ نەدەین لە داکۆکیکردن لە دۆزی کورد، بەڵام بە هێزێکی فراوانەوە بەو واتایە کە حزبە کوردیەکان لەسەر خاڵێکی هاوبەش ڕێک‌بکەون ئەوکات پێشکەشی کۆنفڕانسەکانی بکەن. بڵێن جیاواز لە چۆنیەتی کۆنفرانسەکەئێمە وەکوو کورد ئەو مەسەلەیەمان هەیە و ئەو داخوازیە ڕون و ئاشکرایەمان هەیە بۆ ئەو کارە پێویستمانیەکگرتویی هەیە لە نێو حزبە کوردیەکاندا هەروەها ئێمە وەکوو کورد نابێت تێبکۆشین ببین بە بەشێک لە کێشەی ئەوان لەگەڵ یەکتر. لایه‌نە ئێرانیەکان کێشەیان لەگەڵ یەکتر هەیە یەکتر قەبوڵ ناکەن. بیروڕای جیاوازی فکرییان زۆرە فێری کاری پێکەوە هاوبەشی و کاری سازمانی لە گەڵ یەکتری کەم بوونە یانیش سەرکەوتو نەبوونە یان ئەوانیش لەیەک جیابوونەوەو دابڕانی جۆراو جۆری زۆریان لێ بوەتەوە. ئێمە تەنها دەبێت هۆشیاری ئەوەبین وەکوو حزبی کوردی نەبین بە بەشێکی کێشەی ئێرانیەکان لەگەڵ ئەوان بەڵکوو لایانە کوردیەکان ببن بە خاوەنی دۆزی خۆیان.
سەبارەت بەوەی چیمان ئامادە کردوە بۆ کۆنفرانسی دووهەمئەگەری ئەوە هەیە لەچەند مانگی داهاتودا کۆنفرانسی دووهەمببەسترێت، بەڵام لە ڕاستیدا ئێمە تا ئێستاش هیچ رێکەوتنێک و خاڵێکی هاوبەشمان لەسەر یاداشتنامەیەکنیە لە نێوان هێزەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان. ئێمە وەکوو حزبی دێموکرات لەگەڵیاندا دەستپێشخەریمان کردوە، ئێستاش ئەو مەسەلەیە هاتوەتە ئاراوە هیواخوازین ئەنجامەکانیدانیشتن و گفتوگۆکانی داهاتووی لایانە کوردیەکان تا کۆنفرانسی داهاتوو لانی کەملەیەک تێگەیشتن و خاڵێکی هاوبەشمان هەبێت. بەڵام جێگای خۆیەتی ئەوەش بڵێم ئێمە وەکوو هێزە کوردیەکان کاتێک لە شوێنێکدا بەشدار دەبین بە هێچ جۆرێک لە دژی یەک قسە ناکەینئەگەر لە دەرەوەی کۆنفرانسەکە ڕەنگە ناکۆکیمان هەبێت، بەڵام لە نێو کۆنفرانسەکە هەماهەنگیمان زۆرە.
وا باشە ئەو هەماهەنگیە بەدەنگ و بە گوتار دەریبخەین و بکرێت بە یاداشتنامە بۆ ئەوەی لایانە ئێرانیەکان بیبینن لەوە تێبگەن کە لایانە کوردیەکان لەسەر خاڵێکی هاوبەش ڕێکەوتونە. ئێمە کاری بۆ دەکەین لەیەک دوو مانگی داهاتودا بزانین بە کوێ دەگەین.
سەبارەت بەوەی کە گوایا دەستی هێزی دەرەکی لە پشت کۆنفرانسی پراگەوە بونی هەبوە لەڕاستیدا من هیچ بەڵگەیەکم نیە هیچزانیاریەکم نیە کە هێزی دەرەکی لە پشتەوە بوبێت وە تا ئێستاش بۆم دەرنەکەوتوە تا بەڵگەیەکم هەبێت بڵێم هێزی دەرەکی لە پشت کۆبوونه‌وه‌ی”پڕاگ”دا بووە. ئێمە وەکوو حزبی دێموکرات هیچ بەڵگەیه‌کمان نیە.
چەترپرێس: ڕێکەوتننامەی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران و حزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران دەنگۆیەکی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا و نەڕه‌زایەتی بەشێکی زۆری حزبەکانی ڕۆژهەڵاتی لێکەوتەوە، وا باسی لێوە دەکرێت کە گوایا ئەمڕێکەوتننامەیە وەکوو نێشاندانی دوو هێزی سەرەکی رۆژهەڵاتی کوردستان بەگشتی دەرەنجامەکانی لە ڕوی ڕەوشی سیاسیەوە چۆن دەبینن؟
ـیەکەم ئەوەی کە دوو حزبی سیاسی کوردی لەگەڵ یەک داده‌نیشن و بەهەندێک تێگەیشتن ویاداشتنامە دەگەن وەک دوو حزب لە گەڵ یەکتر ئەوە بە شتێکی باش دەزانین ئەو کارەی ئەوانیش ئێمە وەکوو حزبی دێموکرات لە دژی نەبووینە و بەکارێکی باشمان زانیوە. بۆ خۆیان لانی کەم دوو حزبی کوردی لەگەڵ یەکتری دانیشتنیان کردوە و لەیەک‌نزیک‌بونەتەوە.
دووهەمیش ئەو دوو حزبە بە هیچ شێوەیەک دوو حزبی سەرەکی رۆژهەڵاتی کوردستان نین. هەر دوو حزب واتا حزبی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران و حزبی دێموکراتی کوردستانی ئێراندوو حزبن لە نێو بەشێک لەحزبە کوردیەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان. ئەو فەرهەنگ و ئەدەبیاتە کە هەر حزبە خۆی بە ئەسڵ دەزانێت ئەوی دیکە بە پێچەوانەوە دەزانێت بۆچوونێکی باش نیە بۆچوونێکی خراپە.
ئێمە نابێت بەو شێوەیە لەگەڵ یەکتری هەڵسوکەوت بکەین لە حاڵێکدا ئەو دوو لایانە لەگەڵ یەکتری لەیەک تێگەیشتن و یاداشتێکی دوو حزبی یان هەیە کە دوو دانە دێموکرات هەیە و چوار دانە کۆمەڵە هەیە جا ئەگەر وایە هەر بە ڕێکەوتنی ئەو دوو حزبە پێناسە دەکرێت. ڕەنگە دوو حزبی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستانیش بەیەکەوە دابنێشن و لەگەڵ یەکتررێکەوتننامە و یاداشتێکیان هەبێت. ئەگەر ئێمە وەک حزبی دێموکراتی کوردستان پێمان دروست بایە پێشتر دەمانتوانی ئەو کارە بکەین. رەنگ بوو لە گەڵ سێ حزب و چوار حزبیش ئەو کارەمان کردبایا، بەڵامئەو کارەمان بە دروست نەزانی بۆ ئێمە نەمان ویست ڕێگا چارەی دوو گروپی و سی گروپی لە نێو ئەحزابی رۆژهەڵاتی کوردستاندا بێنینە پێشەوە بە جۆرێکی دیکە هاوکاری یەکتریبکەین لە تەنیشت ئەو لەتبوون و جیابوونەوانە، ئێستاش ئەو کارە بەینی دوو حزبی خۆیانە. ئەگەر باس لەسەر بەرەیەکی یەکگرتوو که هەموو لایەک تێیدا بن ئەو دوو حزبەشلە داهاتودا دەتوانن تێکەڵ به‌و به‌ره‌یه بن کە هەموو لایەکمان بەیەکەوە دایبمەرزێنین.