کوردستان و هەلێک بۆ ڕۆشنیسیاسی. عوسمان سولێمانی
کوردستان له ڕوانگه‌ی ژێپۆلیتیکه‌وه بهناوچه‌یه‌کی ستراتیژی گرنگ وه‌سف ده‌کرێت، که هه‌م له‌وه‌ی که بۆته پردی به‌ستتنه‌وه‌ی دوو قاڕه‌ی گرنگی ئاسیا و ئه‌وروپا و هه‌م له بواری کانزاکانی ژێر زه‌وی که تا ئێستاش به گرینگترین سه‌رچاوه‌کانی وزه دێته ئه‌ژمار ئه‌وانه و چه‌ندین لایه‌نی دیکه‌ی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی و کولتوری و ئایینی گرنگی زیاتری ئهو ناوچه‌یه‌مان بۆ ده‌ر ده‌خات.
ئاڵوگۆڕه‌کانی دوای نه‌مانی دووجه‌مسه‌ری له جیهاندا و چه‌ند ده‌ست بوونیهێژموونه‌ی سیاسی و ئابووری چه‌ند وڵاتان به سه‌ر نه‌خشه‌ی سیاسه‌تی جیهانی وڕووداوه‌کانی دوای شه‌ڕی که‌نداو ده‌رفه‌تێکی زێڕینیبه کورد دا که به‌ره‌وداهاتوویه‌کی رووناک هه‌نگاو هه‌ڵگرێ.
له هه ل و مه رجی ئێستا دا که ڕۆژهه ڵاتی ناوڕاست به قۆناخێکی گرنگی گۆڕانکاریدا ده ڕواته پێش له سێ لایه نه وه له به رژه وه ندی کوردا ده شکێته وه.
یه که م: ئێستا شۆڕشێکی سه ر تاسه ری و زۆر توند لهوڵاتی سوریه له ئارادایه ،کۆمه ڵانی وه زاڵه هاتووی سوریه به هه موو چین و توێژهکانیه وهبه رامبه ر به دڕنده ترین وزۆردارترین ده سه ڵات داری سه رگۆی زه وی ئهویش ده سه ڵاتیزیاتر له نیو سه ده ی حیزبی به عس وحافز ئه سه دی باوک و به شارئه سه دی کوڕی دا یه .
ئه و شۆڕشه به به خشینی زیاتر له سه دانهه زار قوربانیو ئاواره بوونیملیۆنانی دیکه تا ڕوخانی یه ک جاری ده ست له خه بات هه ڵناگرن. بێگومان ئه وشۆڕشهتێکه ڵ به به ر ژه وه ندی هه مه لایه نی نێو ده وڵه تی بووه. له لایه ک وڵاتانی چینو ڕوسیاو ئێران به هۆی ئه و پێوه ندی یهبازرگانیه به ربڵاوه ی که ئه و وڵاتانهله گه ڵ سوریا دا هه یانه که به نه مانی ئه و ده سه ڵاته ئه وبه رژه وه ندی یهئابوو ره ی یه یانده که وێته به رمه ترس یه وه . ئێرانیش که سوریا به هاوپه یمانیخۆی ده زانێ و مقاشێکه به ده ستی ئێرانه وه له هه مبه رگۆڕانکاری یه کانی لوبنا نو فه له ستین بۆیه به هیچ شێوه یه ک نایهه وێ ئه وده سه ڵاته له ناو بچێ.
له لایه کی دیکه وه ئه مریکا و ئه وروپا و هێندێکله وڵاتانی ناوچه وه ک تورکیاو سعودی یه و قه ته ر پشگیری له شۆڕشی سوریا ده که ن، ئه وان پێیان وایه به نه مانیئه و ده سه ڵاته ده توانن به ره یه کی دیکه ی سوننیله به رامبه ر ئێران و له ههمان کاتدا دۆستێکی باشتر بن بۆ ئه مریکاو ئه وروپا بێننه کایه وه .
دووهه م: زیاتر له سی ساڵه شه ڕێکی خوێناوی لهباکوری کوردستان و تورکیا دا له ئارادا یه. شه ڕی کورد له به رامبه ر ده وڵه تیتورک دا بۆ به ده ست هێنانی مافه ڕه واکانی و ئازاد ی و مافی خۆ به ڕیوه به ریبووه.
له رامبه ردا سیاسه تی تورکیا سیاسه تی توانه وه و له ناوبردنی شوناسی کوردبووه. به ڵامله هه ل و مه رجی ئێستا دا
تورکیا ده یهه وێ ئاوڕێک له سیاسه ته کانی بداته وه و ده یهه وێ مه سه له ی کوردبه پێی ویستی خۆی ڕێگا حه لێکی بۆ په یدا بکات. ئه ویش لهبه ر چه ند هۆیه که.
یه که م : تورکیا ساڵانێکی زۆره له هه وڵی ئه وه دا یه بێته ناو بازاڕی یهکێتی ئه وروپاوه که بێگومان کێشه ی کورد به ربه ستێکی سه ره کی بووه له به را مبه رهاتنه ناوه وه ی تورکیادا.
دووهه وم: دوا به دوای شۆڕشه کانی به هاری عه ره بیهوژمونی تورکیا له ڕۆژهه ڵاتی ناوڕاست دا زیاتر خۆی ده رخست که بێگومان به چاره سهرکردنی مه سه له ی کورد پێگه ی هوژمونی سیاسی تورکیا له ڕۆژهه ڵاتی ناوڕاست دا بههێز تر ده کات.
سێهه م: تورکیا به هۆی ئه و ڕیفۆرمه ئابوو ریانه یکه له ماوه ی چه ند ساڵی ڕابوردوودا ئه نجامی داوون توانیویه تی ببێته هێزێکی تازهی ئابووری له جیهاندا که بێگومان چاره سه رکردنی کێشه ی کورد که هه م خه رجی یه کیزۆری شه ڕ له دژی کوردی له کوڵ ده بێته ته وه و هه روه ها ده توانێله ڕێگای ئهمنیه ت و ئارامیه وه پێوه ندی یه بازرگانیه کانی خۆی به تایبه ت له گه ڵ ڕۆژ هه ڵاتدا پته وتر بکات.
سێهه م: هه رێمی کوردستان وه ک وڵاتێکی ساوای سهرمایه ی ووزه بۆته جێی تێڕامانی سه رمایه داران و کۆمپانیا به ناوبانگه کانی جیهان. هه رێمی کوردستان هه م له بواری ئاوه دان کردنه وه دا، هه م له بواری که رتی پیشهسازی و کانگاکانی ژێر زه وی دا توانیو یه تی وه به ر هێنه ری زۆر بۆ لای خۆی ڕاکێشێ،ئه وه جگه له بواری گه شت و گوزاریش دا که به پێی ئه و ماسته ر پلانانه ی که دیاریکراون داهاتوویه کی ڕووشن چاوه ڕێی ئه و به شه ی کوردستان ده کات. یه کێکله وشوێنانه ش‌وڵاتانیئه وروپانکه ده یان هه وێ جگه له سه رچاوه ی وزه که لهروسیاوه بۆی دابین کراوه ئاڵتێرناتیڤی دیکه ش بدۆزنه وه که بێگومان هه رێمیکوردستان ده توانێ سه رچاوه یه کی باشی به ده ست هێنانی ووزه بێت.
له ئه نجامی ئه و نووسینه دا ده توانین بگه ینه ئه و ئه نجامانه ی خوارهوه:
یه که م: ئه مریکا بۆ ڕوخانی ده سه ڵاتی به شار ئهسه د بیگومان پێویستی به چاره سه رکردنی مه سه له ی کورده بۆئه وه ی واده ی کۆتاییهێنان به و ده سه ڵاته کورتر بکاته وه . که بێگومان یه ک هه ڵوێستی ویه کگرتوویی گهلی کوردی ڕۆژئاوای کوردستان ده توانێ داهاتوو یه کی گه ش بۆ ئه و به شه ی کوردستانبه دیاری بێنێ.
دووهه م: تورکیا بۆ به ده ست هێنانی خه ونی هوژمونیسیاسی و ئابووری له ڕۆژهه ڵاتی ناوڕاست دا پێویستی به چاره سه ری کێشه ی کورده. ههربۆیه له سه ر کورد پێویسته له و پڕۆسه ی ئاشتی یه ی که ئێستا له گۆڕێ دایه جه ختله سه ر شوناس و ماهیی یه تی خۆی بکاته ته وه و له به رامبه ر هه ر سازشێکدا ده سکهوتێکی سیاسی بۆ گه له که مان له باکووری کوردستان وه ربگرێ. بۆیه هیوادارین که ئه وپڕۆسه یه که هه ر چه نده به قازانجی ئێمه ی کورده که له ئاوات و ئامانجه کانماننزیکتر مان ده کاته وهله هه مان کاتیش دا ئه وه نده ش خه ونی هوژموو نی سیاسی وئابووری تورکیا نزیکتر ده کاته وه.
سێهه م: هه رێمی کوردستان که ئێستا بۆته جێیتێڕامانی وڵاتانی ده ره وه تا ڕاده یه کی زۆر پێشکه وتنی زۆر له زۆر بوارانداهاتۆته کایه وه بێگومان پێشخستنی پڕۆسه ی دیموکڕاسی و مافی مرۆڤ و شه فافی سیاسی ئهو پارچه یه ی کوردستانمان زیاتر به ره و پێشه وه ده چێ و هیواو ئاواتی پارچه کانیدیکه ی کوردستانیشزیاتر ده کات.
له کۆتایی دا ده ڵێم ئه م به هاره و وه رزه کانی دیکه ی ساڵ شاهیدی کرانه وه یزیاتری ده رگا داخراوه کان به رامبه ر کورد ده بین و شاهیدی نزیک بوونه وه ی ئاواتو ئامانجه کانمان ده بین.
عوسمان سولێمانی سۆئێد 27-4-2013