کۆماری کوردستان لەنێوان رابردوو و ئیستادا. خالید حەسەن‌پوور
کۆماری کوردستان لەنێوان رابردوو و ئیستادا
هەتا لە سەردەمی دامەزراندنی کۆماری کوردستان دوورتر دەکەوینەوە، گرینگی ئەو رووداوە و ئەو رۆژە زیاتر هەست پێدەکەین . بە دڵنیاێەوە ئەو بایخ و جێگاو پێگەێەی کە کۆمار لەو دوو دەێەونیوەی رابردوودا لە نێووکوردا وەدەستی هێناوە، لە سەردەمی کۆمار و تەنانەت زۆر دواتریش گرینگێکەی بەو جۆرەی ئێستا ھەست پێنەنەکراوە .
پاش ئەوەی کۆماری کوردستان و ئازەربایجان رووخا و زۆربەی بەرێوەبەرانی ئەو دوو کۆمارە ئیعدام کران، یان لە بەندیخانە کران و یان ئاوارە بوون، پارسەنگی هێز بە زیانی نەتەوەکانی ئێران و بە سوودی حکوومەتی ناوەدگەرا گۆڕا . هۆکاری ئەوەش لەلاێک دەگەڕایەوە بۆ زاڵبوونی بیری ناوەندگەرایی بەگشتی و هەروها روانگای چەپ بەتایبەتی لە ئاستی ئێران و کوردستاندا کە، پاش شکستی کۆماری کوردستان و هەروها رووخانی کۆماری ئازەربایجان، بە هۆی حیزبی توودەوەی ئێران و حکومەتی پاشایەتی و شوینیزمی ئێرانی بە گشتی پەرەی پێدرابوو . دەگەڵ ئەوەی حیزبی توودە و نیزامی پاشایەتی لە روی ئیدئۆلۆژیەوە دژی یەک بوون، بەڵام هەردوکیان لە پێناوو دەوڵەتێکی بەهێزی ناوەندیدا کاریان دەکرد . لەلاێکترەوە پاش رووخانی کۆماری کوردستان و ئێعدام قازی محەمەد وەک نوینگە سەروەری نەتەویی کورد ، بیری ناوەندگەرایی لەتۆی روانگای چەپ باڵی بەسەر سیاسەت لە کوردستان کێشابوو و، هەرەسهێنانی کۆمار خۆی لە خۆیدا ببوو بە هۆی ئەوەی بیری چەپ و بەسترانەوە بە ناوەند لە
نێوو بزووتنەوەی کوردیشدا چەکەرە بکا .
بەڵام پاش ئەوەی نیوو سەدە لە دامەزرانی کۆماری کوردستان دوور کەوتینەوە، روودانی هێندیک ئاڵوگۆڕی گرینگی سیاسی وەک هاتنە کایەی هەرێمی کوردستانی باشوور لە دوو دەێەونیووی رابردوودا و پێکهاتنی حکومەتی خۆبەرێوەبەری رۆژئاوا، ھەروھا سەرهەڵدانی بناژۆیی ئیسلامی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا کە، بەپێەی ئەوە بەشیک لەو وڵاتانەی کە خاوەن کێشەی کوردن، لە حیساباتی نێوونەتەویدا جێگاو پێگەی رابردویان نەما، ئەوانە هەمووی وایکردوە کە کێشەی کورد زیاتر لە رابردوو بێتەناوو رۆژەوی سیاسیەوە و تەنانەت بچێتە ناوو چەقی سیاسەتی نێوونەتەویشەوە . مەسەلەی کورد ئێستا بەجۆرێک بۆتە جێگای سەرنجی رای گشتی و ناوەندەکانی دەسەڵاتەوە، کە لە زۆر بارەوە وەپێش کێشەی فەلەستینیش کەوتۆتەوە . ئەوش وایکرد کە پرسی دەسەڵات و سەروەری بێتەناوو ئەجندای سیاسی کوردەوە . هەر لەو گۆشە نیگایەشەویە کە تاقیکردنەوەی کۆماری کوردستان، گرینگێکی زیاتر لە نێوو سیاسەتی کوردیدا پەیدا کرد .
بێجگە لەو هۆکارانەی سەرێ، هێندیک هۆکاری نێوخۆی لە نێوو بزووتنەوەی کوردا هەن کە، بەنۆرەی خۆیان بوونەتە هۆی پەرەستیژی رۆژدەگەڵ رۆژ زیاتری کۆماری کوردستان . پاش٧٥ ساڵ کە لە تەمەنی کۆماری تێدەپەڕێ، هێستا هیچکام لەو کیانانەی کورد کە لە بەشە جۆراوجۆرەکانی کوردستان دامەزراوون، لە رووی فۆرم و نێوەرۆکەوە نەگەیشتونەتە ئاستی کۆماری کوردستان . و ئەو جیاوازییە وەختێک جێگای سەرنجە کە فاکتۆری زەمان، مەکان و گۆرانکاری لە پەیوەندێەکانی کۆمەڵاێەتی – پاش زیاتر لە حەوت دەێە – بێتەسەرێ . بە خۆڕای نێە کە زۆرێەک لە مێژوونوسانی فارس و تەنانەت ئازەریش، هەوڵی چکۆڵەکردنەوەی کۆمار دەدەن .
دوو روانگا لە نێوو کوردا زیان بە کۆماری کوردستان و پڕۆسەی بە کۆماریکردنی ستاتۆسەکانی کورد دەگەینێ . روانگەی یەکەم ئەوێە کە دیهەوێ کۆماری کوردستان لە قەواری خۆی بچووکتر نیشانبدا و هەوڵدەدا لە ناو و ناوبانگی کۆمار کەم کاتەوە . ئەگەرچی رەگ و ریشەی ئەو بیروبۆچوونە ( واتا چکۆڵە کردنەی قەوارەی کۆمار ) بە پلەی یەکەم لە نەتەوەی حاکمەوە سەرچاوە دەگرێ، بەڵام رهەندێکی ئەو روانگایە لە نیوو کوردیشدا هەیە . روانگای دوهەم ئەویە
کە لە پێوەندی دەگەڵ کۆمار و بەرێوەبەرانیدا، هەوڵدەدا نەوعێک تاریخسازی بکاو و لە رێگاێەوە وھا پەرەستیژێک لە کۆماری و بەرێوەبەرانی دروست بکا، کە کەس بۆی نەبێ تەنانەت لاوازییەکانیشی بەرجەستە کاتەوە . هەردوک روانگە
کە یەکیان بچووکی دەکاتەوە و ئەویتریش لە رێگای تاریخسازییەوە هەوڵدەدا کۆمار لە ئاستی خۆی گەورەتری نیشانبدا، نەوعێک دەستێۆەردانی مێژوویین و ئەجندای سیاسیان لە پشتە . کە ێەکیان مزایدەی سیاسی بە کۆمارەوە دەکا و خۆی لە هەموو کەس زیاتر بە رێبواری ئەو رێگاێە دەزانێ، ئەویتر دیهەوێ لە رێگای بچووک نیشاندانی کۆمار، لە دەوری دامەزرێنەری ئەو رووداوەدا کە حیزبی دێموکرات و پێشەوا قازی محەمەدە کەم بکاتەوە . لە پێوندی دەگەڵ نرخاندنی ئەو رووداوە مێژووێەدا، رەنگبێ دروستترین کار ئەوەبێ کە کۆماری کوردستان وەک رووداوێکی مێژوویی بە هەموو کەموکۆری و نووقسانەکانێەوە وەک خۆی ببینین . و لەو پێوەندێەدا ئارەزووەکانمان لە جێگای راستێەکان دانەنێن .
هۆکاری پێکھاتن و شکڵ گرتنی زۆربەی کیانەکانی کورد بە کۆماری کوردستانیشەوە ێەکشتە، ئەویش ئەوێە کە لە ئاکامی تێکچوونی پارسەنگی هێز بە زیانی دەوڵەتی ناوەندی، لە ئاستی ناوچە و جیهاندا هاتوونەتە کاێەوە . ئەوەش دەپێشدا ئەوە دەگەێنێ کە کورد ھەموو بنەما نەتەوێەکانی تێداێە و خۆی لە نەتەوەکانیتر بە جیادەزانێ، بۆیە لە دەرفەتەکان کەڵک وەردەگرێ و تەعبیر لە خۆی دەکا . بەڵام هۆکاری زۆربەی نیزیک بە تەواوی شکستی کیانەکانی سیاسی کورد بە کۆماریشەوە، دیسان وێکدەچن . بەومانایە ھەرکە پارسەنگی هێزە بە سوودی دەوڵەتی ناوەندی و بە زیانی کورد تێک چوو، کورد لە ناووخۆیدا تووشی دووبەرەکی دەبێ و دەرفەتەکە لە کیس دەدا . و ئەوەش ئەوە دەگەێنێ کە کورد راستە ێەک میلەتە، بەڵام بنەما نەتەوێکانی بەهۆی نەبوونی دەسەڵاتی سیاسی سەقامگرتوو، لەرزۆک و دەڵەمەێە و، بە هۆی جیاوازێەکانیێەوە بەرگەی زەختی میلەتی سەردەست ناگرێ . بۆێە دەگەڵ ئەوەی دەستەواژەی ”نەتەوە سازی ” رەنگبێ بۆ نەتەوێک کە شەرتو مەرجەکانی ێەک نەتەویی تێداێە، شتێکی پڕبەپێست نەبێ، بەڵام مێژوی لەکیسدانی دەرفەتەکان بەهۆی جیاوزێەکانەوە، ئەوەمان پێدەڵین کە هەتا نەبین بە نەتەوێکی ێەکگرتوو و پتەوو، ناتوانین بە ئامانجەکانمان کە گەیشتن بە دەوڵەتێکی کوردێە بگەین . بۆیە کورد بە پێچەوانەی نەتەوەکانی دیکەی جیهان کە، پێشتر چوونە ناوو پڕۆسەی دەوڵەتسازی و دوایە بوون بە نەتەوە، سەرەتا پێویستە بچێتە ناوو پرۆسەی نەتەوەسازییەوە و دوای بەرەوو دەوڵەتی نەتەویی بڕوا
خالید حەسەن‌پوور