روز شهدای کوردستان، ١٠فروردین، یاد باد
روز شهدای کوردستان، ١٠فروردین، یاد باد
در گرماگرم جنگ جهانی دوم، کە ایران میان آمریکا، انگلیس و شوروی بطور موقت تقسیم شدە بود، سلطەی دیکتاتوری رضا شاە در شهریور ١٣٢٠ (١٩٤١) پایان یافت. تضعیف تمرکز گرایی استبدادی در ایران، احزاب و سازمانهای ملی در سراسر و بعضی مناطق دیگر غیرە فارس تأسیس شدند. آنان هر کدام با توجە بە پارادایم فکری- سیاسی خود، اهداف مشخص و عملکردهای متفاوتی داشتند.
در ٢٥ مرداد سال ١٣٢١، جمعیت تجدید حیات کوردستان (کوملەی ژ. کاف)، در مهاباد تشکیل شد. سە سال بعد از آن این سازمان ملی- مذهبی مخفی، با توجە بە رودیداهای موجود، و لازمە حزبی فراگیر، حزب دموکرات کوردستان، در ادامەی ژ. کاف. در ٢٥ مرداد ١٣٢٤ تشکیل شد. کمتر از ٤٠ روزبعد ازتشکیل، این حزب اولین کنگرەی خود را در ٣ ی مهر ١٣٢٤ در مهاباد تشکیل داد.
قاضی محمد، یکی از نخبگان کورد، کە در ژ. کاف هم با اسم مستعار “بینایی” یعنی روشانی فعالیت کردە بود، بە پیشوایی حزب دموکرات کوردستان برگزیدە شد. اکثریت اعضای رهبری ژ. کاف. و رهبران جدید حزب دموکرات، کە منتخب کنگرە بودند، همراە کادر و فعالین دیگر در میان مردم کورد بە سازماندهی و کارهای اجرایی پرداختند.
حدود ٦ ماە گذشت. حزب دموکرات در بخشی از کوردستان فعالیت چشمگیری داشت. دراین مدت در ٢١ آذر ماە، کە حکومت ملی آذربایجان بە رهبری زندە یاد، جعفر پیشەوری تأسیس شد؛ یک هئیت بلندپایە از حزب دموکرات کوردستان، بە سرپرستی پیشوا قاضی محمد، در آن حضور داشتند.
٤٦ روز بعد، در دوم بهمن ماە، جمهوری کوردستان با پایتختی مهاباد و ریاست جمهوری قاضی محمد تأسیس گردید. پیشوا قازی محمد در روز اعلام جمهوری سوگند یاد کرد، کە تا آخرین قطرەی خون بە جمهوری و مردم کورد و ساکنان کوردستان وفادار خواهد ماند. در این روز باشکوە و تاریخ ساز، زندە یاد ملا مصطفا بارزانی هم حضور داشت. مدت کوتاهی بعد بارزانی و ٣ نفر دیگر ژنرالهای “دولت جهموری کوردستان”، شدند.
جمهوری کوردستان ١١ ماە عمر داشت. در آن مدت کوتاە کارهایی را انجام داد، کە در حق تعیین سرنوشت ملت کورد در ایران و همبستگی کوردها پس از ٢٣ سال تقسیم ناروا در ١٩٢٣ ، از شاهکارهای تاریخ معاصر است.
یکی از مصیبت‌های پس از جنگ جهانی دوم، پدیدەی جنگ سرد بود. قربانیان اولیەی این جنگ شوم و نو، حکومت‌های ملی آذربایجان و جمهوری کوردستان بودند، کە در چارچوب اصل ٤ ترومن قرار دادە شدند، و بسوی تقابل با تهدید اتمی شوروی گام برمی‌داشت. البتە عوامل دیگری هم در دورن و بیرون کوردستان تأثیر زیادی داشتند. مخصوصەن، حاکمیت مرکز گرای دوم (محمد رضا شاە)، و برنتابیدن آن حکومت‌های ملی- محلی با توجە بە وعدەهای دادە شدە، در مذاکرت تهران بود.
در طول ١١ ماهەی بودن جمهوری کوردستان، حاکمیت مرکزی در دوروبر سرای سقز، کە نزدیکترین نقطەی نیروهای نظامی سپاە ملی کوردستان (پیشمرگە)، و ارتش ایران بود، حملەای ناموفق انجام داد. در آن حملە کە با ٥٠٠ نفر از نیروهای نظامی ارتش با دو تانک، و پشتیبانی دو هواپیمای جنگی انجام گرفت. نیروهای پیشمرگە با ٤٠ نفر مدافع موفقیت کم نظیری بدست آوردند و حملە را شکست دادند. دە (١٠) نفر از پیشمرگان زخمی شدند، کە متأسفانە “خۆشەوی خەلیل” یکی از فرماندهان پیشمرگە در بیمارستانی در تبریز جانش را فدای دفاع از جمهوری کوردستان کرد و درمهاباد آزاد بە خاک میهن سپردە شد.
همچنین سرهنگ محمد نانوازادە، معاون فرماندهی نیروهای پیشمرگەی کوردستان، کە بخاطر نظارت حسن نیت رسیدن آذوقە بە نیروهای نظامی ایران در مسیر بانە و سردشت، با هواپیما عازم پادگان سردشت بودند، خلبان با دستورکاربدستان نظامی هواپیما را رها کردە، با چتر نجات بە پایین پرید و با کمال تأسف، نانوازدە در اثر ترور هوایی، شهید شد. در منطقەی “جاتراویی” سردشت نیز دو پیشمرگە بدست نیروهای نظامی شهید شدند. در ماههای دی و بهمن ١٣٢٤ نیز، بیش از ٢٠ نفر از افسران، فرماندەهان و پیشمرگان در مناطق نقدە، سقز و بوکان بوسیلەی ارتش متأسفانە “سربدار” شدند.
سرانجام پس از حدود ٣ ماە و نیم زندانی کردن پیشوا قاضی محمد، رئیس جمهور کوردستان، محمد حسین سیف قاضی، وزیر دفاع ملی، و صدر قاضی، نمایندەی مهاباد در دورەی چهاردەهم مجلس شورای ملی، در پادگان مهاباد، در سحرگاە ١٠ فروردین ١٣٢٦ (١٩٤٧) در میدان “چوار چرا” کە میدان اعلام جمهوری کوردستان بود، پس از محاکمەای یک شبەی طولانی و پشت درهای بستە، و حکومت نظامی پیشوا قاضی محمد، با چشمانی باز، با این گفتەها کە، تا آخرین لحظەی وداع با زندگی میخواهم بە سرزمینم بنگرم و شما امروز قاضی محمد را دار می‌زنید، فرداها هزاران قاضی محمد، برای احقاق حقوق ملت کورد مبارزە خواهند کرد. کە چنین نیز شد و هست. دو انسان فداکار دیگر هم کە قاضی محمد را تنها نگذاشتند بودند، جانشان را ستاندند.
یادشان گرامی، نامشان همیشە زندە و جاوید باد.
منابع: ویکی پدیا و سایت شهید، حزب دموکرات کوردستان.
حسن حاتمی
١٠ فروردین ١٤٠٠ ، برابر با ٣٠ ی مارس ٢٠١٢